Zelzelesi evvelce öngörebilmek bilhassa büyük sarsıntılar yaratan fay sınırları olan ülkeler açısından epeyce değerli. Daima olarak hareket halinde olan dünyamızda birden fazla sarsıntı küçük çaplıdır ve hissetmeyiz. Her yıl yaşanan yüzbinlerce sarsıntıdan yaklaşık 100’ü hasara neden olacak kadar güçlüdür. Lakin bizler olağan olan bu yerküre hareketliliğinden en fazla ziyanı görecek yapılar inşa ettiğimizden ne yazık ki acımız büyük oluyor.
İnsanoğlu fay çizgilerinin yakınlarına büyük kentler kuruyor, yetmiyor yüksek yüksek binalar yapıyor. Ülkemizde son yaşadığımız acı tabloya baktığımızda bu binaların materyallerinden çalındığını, berbat personellik, makûs gereç ile binanın yıkılması için ihtimamla uğraşıldığını görüyoruz. Bu sebepler yetmezmiş üzere binaların giriş katlarını iş yerine çevirip duvarlarını, kolonlarını kesiyoruz. Felaketi çağırmak için daha fazla ne yapabiliriz ki?
Tüm bunları bir kenara bırakıp sonra da bilim insanlarından zelzelesi evvelden iddia etmelerini istiyoruz. Ne yapacağız, zelzelesi evvelden bilince çıkıp bahçede mi oturacağız ya da o günlere yakınlarda, tabanı sağlam bir yere mi taşınacağız?
Yapay zekâ zelzelesi kestirim edebiliyor ama…
Çin hükûmeti bu yıl birtakım kentlerinde sismik aktiviteyi ölçmek için yapay zekâ (AI) kullanan yeni bir zelzele izleme sistemini test etmeye başladı.
Science and Technology Daily’de bu yıl yayınlanan çalışmaya nazaran, büyük ölçülerde sismik bilgiyi işleyebilen bu otomatik sistemin, zelzele kestirimini iki saniye içinde süratli bir formda yaparak ilgili üniteleri harekete geçirmesi bekleniyor. Manuel hesaplama yollarına kıyasla, 446 zelzele değerlendirmesini daha fazla doğruluk hissesiyle yaptığı gösterilen sistemin, zelzelesi günler aylar öncesinden varsayım etmesi ise şimdilik mümkün değil.
Öte yandan büyük fay çizgilerine mesken sahipliği yapan ABD’de de çalışmalar yürütülüyor. Bilim insanları, zelzeleye ve yer altında neler olup bittiğine dair daha fazla bilgi sahibi olabilmek için uzun müddettir makine tahsili algoritmalarını eğitiyorlar. Tekrar de şimdi çok yeni olan bu çalışmalardan beklenti sarsıntının başlama anında erken ikaz ile toplumu ve yetkilileri uyarmakla sonlu. Özetle şimdi ne bilim insanları ne de yapay zekâ şimdi bir zelzelesi çok evvelce iddia edecek düzeyde değil. Yalnızca hazırlığı hızlandırabilmek için birkaç saniye kazandırabiliyor. Ancak sarsıntı gerçeği orada ve her geçen gün bizlere daha da yakınlaşıyor.
İster istemez aklıma takılan Neden binlerce yıllık binalar dayanırken yakın geçmişte inşa edilen binalarımız yıkılıyor sorusunu Mimar Dr. Sinan Genim’i arayarak sordum.
Genim’in cevabı çok netti: “Kötü proje, makûs materyal, makus personellik, berbat yapılaşma” dedi ve ekledi: “Yaklaşık 1500 yıllık Çemberlitaş, 2000 yıllık Patara Antik Kenti ve Roma’daki Pantheon halâ ayakta. Binayı makus yaparsanız, kolonu kirişi keserseniz bina ayakta durur fakat en ufak darbede yıkılır. Şehirleri giderek kuşatan gökdelenler konusu ise tam bir muamma. Bir mühlet sonra bu yapılar bakımsızlık nedeniyle çevreyi tehdit eden, can ve mal emniyetine ziyan veren çöküntü alanlarına dönüşeceklerdir.” dedi.
Sonuç olarak kentler tabiatı, dokusu, insanı ile var olur. Kentsel dönüşüm için evvel ferdî olarak dönüşmemiz gerekiyor. Kulağının gerisine kalem takıp, çimento torbası üzerinde demir, harç hesabı yapan müteahhitlerin yaptığı meskenlerde hâlâ binlerce insan oturuyor. Ne yazık ki yapay zekâ bu duruma şimdi umut olamıyor.
Serap TORUN
twitter.com/seraptorun73
