Prof. Dr. Türkeş, “Türkiye gelecekte, hem sıcak hava dalgaları ve kuraklıklardan hem de şiddetli ve ölçüsüz yağış vukuatları ile gök gürültülü fırtınalar, hortum üzere hadiseleri ve bunların çeşitli afet boyutlarındaki sonuçlarından günümüze orantıyla daha fazla etkilenebilecektir.” dedi.
İklim değişikliği ile global ısınmanın Türkiye’ye ve dünyaya tesirlerini AA muhabirine kıymetlendiren Prof. Dr. Türkeş, iklimin çeşitli alan ve vakit ölçeklerinde tesirli olan, binlerce, on binlerce velev yüz binlerce yıllık döngüleri bulunan kendi değişkenliği ve salınımları olduğunu söyledi.
Günümüzde lafı edilen iklim değişikliğinin ise doğal iklimsel değişikliğe ve değişkenliğe ek olarak, giderek tesirleri ve olumsuz sonuçları çabucak tüm ekolojik, fizikî coğrafi ve sosyoekonomik sistemlerde daha kuvvetli hissedilen ya da gözlenen insan kaynaklı iklim değişikliği olduğunu aktaran Prof. Dr. Türkeş, şu haberleri aktardı:
“İnsan kaynaklı iklim değişikliği, fosil yakıtların yakılması, sanayi süreçleri, arazi tasarrufu değişiklikleri ve ormansızlaşma üzere çeşitli insan aktiflikleri yüzünden, değerli sera gazlarının atmosferdeki birikimlerinin sanayi devriminden beri süratle artırarak doğal sera tesirinin kuvvetlenmesine neden olur. Kuvvetlenen sera tesirinin en kıymetli ve açık tesiri, yerkürenin güç istikrarını üzerinde ek bir müspet ışınımsal zorlama oluşturarak, yerküre iklimini ısıtmasıdır. Yeryüzünün ve alt atmosferin ısınmasının kıymetli sonuçlarından biri, buharlaşma ve terlemenin (evapotranspirasyon) artmasıdır. Hava sıcaklığı arttıkça o hava kütlesinin nem kapasitesi, nem içeriği artar.
Bu ise hidrolojik döngünün kuvvetlenmesine ya da hızlanmasına, bu da gök gürültülü fırtınaların, üstün hücre sistemlerinin, harika hücreler ise son 10 yıllık devirde Türkiye’de de çok açıkça görüldüğü üzere kara ve deniz üzerinde daha fazla hortum hadiselerinin, gök gürültülü sağanak ve dolu fırtınalarının oluşmasına neden olmaktadır.”
Türkeş, son günlerde Türkiye’de gözlenen şiddetli hava vukuatları, taşkın ve selleri yanlış arazi tasarrufu, yanlış yerleşme mekan seçimleri, tabiatın bozulması, mahsusen ormanların ve çalılıkların yok edilmesi, doğal topografyanın ve doğal akarsu ve sel akışlarının olabileceği doğal akış kanalların ortadan kaldırılması, beton ve asfalt yüzeylerin kentsel yerlerde hükümran olması üzere direkt ve dolaylı insan tesirlerinin de şiddetlendirdiğini unutmamak gerektiğini vurguladı.
“Yıllık sıcak hava dalga sayıları 21. yüzyılın ahir dramatik formda artacak”
Gözlenen değişme ve eğilimlere ek olarak, iklim model benzeşimleri, umum olarak yüzey ve alt troposfer hava sıcaklıklarında öngörülen artış eğilimi, artan termal güç ve hızlanan ya da kuvvetlenen hidrolojik döngü ile ilişkili olarak, 21. yüzyılda Türkiye ile birlikte dünyanın birçok nahiyesinde ölçüsüz hava ve iklim vukuatlarının sıklık ya da şiddetinde artışlar olabileceğini gösterdiğini anlatan Türkeş, “Bu kapsamda, Türkiye -günümüzde olduğu üzere alansal ve zamansal olarak farklıklar gözlenecek olmakla birlikte- gelecekte hem sıcak hava dalgaları ve kuraklıklardan hem de şiddetli ve haddinden fazla yağış vakaları ile gök gürültülü fırtınalar, hortum üzere hadiseleri ve bunların çeşitli afet boyutlarındaki sonuçlarından günümüze orantıyla daha fazla etkilenebilecektir.” dedi.
Umum olarak, Türkiye’de ve onu çevreleyen nahiyeler için gelecek iklim ve iklim değişkenliğine ait global ve bölgesel iklim model benzeştirmelerinin kestirimlerinin, Türkiye’de umum olarak hava sıcaklıklarının ve yıllık sıcak hava dalga sayılarının 21. yüzyılın ahir dramatik halde artacağını gösterdiğini belirten Prof. Dr. Türkeş, şunları kaydetti:
“Bu durum günümüzde sıcak dalgası olarak tanımladığımız koşulların bu yüzyılın ahir alışılagelmiş (sıradan) koşullara dönüşeceğini göstermektedir. Bu artışta mahsusen yaz mevsiminde olmak üzere Şark Akdeniz üzerindeki bölgesel ölçekli atmosfer dolaşım koşullarının (basınç ve rüzgar sistemlerinin) eği değerli olabilecektir. Yılın sıcak periyodunda Basra Körfezi üzerinden gelen sıcak hava akımları ve kararlı atmosfer koşulları, Akdeniz’de yükselen deniz suyu sıcaklıkları ile birlikte düşünüldüğünde sıcak hava dalgalarının sayısı ve şiddetindeki artış kaçınılmaz gözükmektedir. İklim modellerinin sonuçları hava sıcaklıklarındaki artışın yanında yağmur ve kar yağışlarının azalması, kuraklık hadiselerinin sıklığı ve uzunluğunun artacağını gösterir. Şark Akdeniz’de 21. yüzyılın sonuna sahih mahsusen yarı kurak meydanlarda azalan yağışlar ve artan sıcaklıkların birleşik tesirine ve frekansı artış gösteren çok hava/iklim hadiselerine bağlı olarak tarım, turizm ve güç başta olmak üzere birçok dal olumsuz etkilenecektir.”
“Gelecekte beklenen şiddetli yağışlar, hayvan varlığına ve ziraî eserlere zarar verebilir”
Global iklim değişikliğinin tarıma nasıl tesir edeceğine de değinen Türkeş, dünyanın sahip olduğu besin varlığının, tarım yapılabilen ortamdaki ve ziraî eser fiyatındaki değişikliklerden etkilendiğini söyledi.
İlgili öbür etmenlerle birlikte besin üretimindeki değişikliklerin, gelecekte de azık fiyatlarını etkileyeceği, fakir ailelerin ve toplulukların kâfi ve nitelikli besine ulaşma imkanlarını kısıtlayacağının beklendiğini aktaran Prof. Dr. Türkeş, kelamlarına şöyle devam etti:
“Tarım ve hayvancılık su varlığına ve tüketimine yakından bağımlıdır. Başkaca hem bugünkü iklim koşullarında hem de gelecekte beklenen kuvvetli ve şiddetli yağışlar, seller ve taşkınlar hayvan varlığına, ziraî eserlere ve ekosistemlere zarar verebilir hem de arazi bozulumunu artırabilir. Ekimi ya da hasadı geciktirebilir. Sık, uzun ve şiddetli kuraklık hadiselerine karşı etkilenebilirlikleri yüksek olan yerler ise kuraklık periyotlarında su kıtlığı ile karşılaşmakta, eserler ve çiftlik hayvanları için daha az suyla yetinmek zorunda kalmaktadır.
Öte yandan, iklim değişikliği koşullarında yüksek hava sıcaklıklarının bir sonucu olarak buharlaşma ve terleme (evapotranspirasyon) arttığında, sulama suyu gereksinimi de artabilecektir. Lakin, başlangıçta yüzey hava sıcaklıklarının artması nedeniyle, atmosferdeki yüksek karbondioksit (CO2) birikimleri ile alakalı kuvvetlenen CO2 gübrelemesinin bir sonucu olarak, bitkilerin yapabileceği daha tesirli su tasarrufu bu etkiyi azaltabilir. Lakin artan hava sıcaklıkları ve kuraklıklar, başlangıçta gözlenebilecek olan bu olumlu etkiyi sonraki yıllarda giderebilecek güçtedir. “
“Uzayan büyüme mevsimlerinin su gereksinimi artacak”
Kimi sahalarda ise, uzayan büyüme mevsimlerinin su gereksinimini artırabileceğini belirten Prof. Dr. Türkeş, “Ayrıca, birçok yerde nüfus artışları süreceği için, eser rekoltesi yükselse dahi, azık üretiminde kendine yeterlilik de birçok devlette olasılıkla azalacaktır. Bu durum, Türkiye üzere azık üretiminde (tahıllar, baklagiller, bahçe bitkileri, hayvansal gibi) kendine yeterliliğini giderek yitiren, nüfus büyümesi ve kentleşmenin süratle sürdüğü memleketlerde, üzerinde ehemmiyetle durulması gereken bir problemdir. Sonuç olarak, var olan ziraî arazi tasarrufu koşullarında eser rekoltesinin artacağını öngören en optimist senaryolarda bile, dünya üzerindeki birçok nahiyede besin yeterliliğindeki değerli azalmayla baş edebilecek ehil alt yapı ve imkan yoktur.” dedi.
“Kovid-19 salgınının başlaması ve yayılmasında iklim değişikliğinin rolü olduğunu düşünüyorum”
Global ısınmanın salgın illetler üzerindeki tesirine ait de haber veren Prof. Dr. Türkeş, birtakım yerlerde, bilhassa bugünkü iklim koşullarında aslında umumi olarak su meşakkati ve kıtlığı yaşayan gelişme yolundaki ve az gelişmiş yerlerdeki azalan su varlığı ve niteliğinin, ishal marazları, tifo ve kolera salgınları üzere sıhhat ve hijyen sıkıntılarında besbelli bir artışla sonuçlanabileceğini aktardı.
Bu durumun esas olarak sıcaklık ve yağış rejimleri ile değişkenliklerindeki değişiklikler üzere iklimsel değişikliklerle ilişkili vektör kökenli salgınların (malarya, dang humması ve sarıhumma, lime illeti gibi) desenlerindeki değişikliklerle birlikte besin tasarrufunu olumsuz cihette etkileyerek, berbat ya da gayrikâfi beslenme koşullarını şiddetlendirebileceğini belirten Prof. Dr. Türkeş, “Etkilerini global olarak şiddetle yaşamakta olduğumuz korona virüs (Kovid-19) pandemi olarak ilan edildikten sonra Kovid-19, çevresel bozulma (hava, su ve toprak kirliliği, ekosistemlerin ve biyoçeşitliliğin zayıflaması, ormanların yok edilmesi, tarım sahalarının emel dışı tasarrufu, her türlü arazi bozulumu, çölleşme gibi), iklim değişikliği ile savaşım (sera gazı salımlarının 2030 yılına kadar çok önemli seviyede, örneğin 2015’e orantıyla en az yüzde 50 ve daha fazla azaltılması gibi) ve iklim değişikliğinin bu pandemik hadisenin alansal yayılış ve şiddeti arasındaki rolü arasındaki temaslar hem sosyoekonomi hem de tabiat bilimleri bağlamında tartışılmaya başlandı. Kuşkusuz bu tartışma Kovid-19’dan çıkarılması gereken en değerli derslerden biri olan devletin ya da kamunun, başta üretim ve sıhhat gelmek üzere kıymetli bölümlerden çekilmesinin sakıncalarını hem de bilimin değerini içerecektir.” halinde konuştu.
Kovid-19 salgınının başlaması ve yayılmasında, insanın tabiata müdahalesinin, global, bölgesel ve ülkesel ölçeklerde, hava, su ve toprağın kirlenmesinin, ormanların ve vesair ekosistemlerin azalmasının ve yok edilmesinin, hayat ortamlarının (habitatlar) ve hayat birliklerinin azalmasının ve yok edilmesinin, biyoçeşitliliğin azalması ve çok sayıda cinsin yok olmasının, hudutlar ötesi hava kirliliği ve iklim değişikliğinin değerli ve inkar edilemez bir rolü olduğunu düşündüğünü lisana getiren Prof. Dr. Türkeş, kelamlarını, “Bu fikrimin ya da öngörümün temelinde yeteri kadar ilmî çalışma, kanıt ve gözlem bulunmaktadır. Gerçekte iklim değişikliği durumu daha da karmaşıklaştırmaktadır.” diye tamamladı.
