Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi (CERN) bünyesinde çalışmalar yürüten ALICE Deneyi Türkiye Kadrosu Liderliği yapan Konya Ticaret Odası (KTO) Karatay Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ayben Karasu Uysal, hayatında büyük değere sahip ALICE Deneyi Kümesi’nde başarılı çalışmalar yürütüyor.
Uysal, CERN Ortak Üyeliği kapsamında, European Committee for Future Accelerators (ECFA) Komitesi Genel Heyeti olan PECFA’da Türkiye’yi temsil edecek.
Fiziğe olan sevdası çocukluğunda başlayan Uysal, “Hayatım” dediği ALICE Deney Kümesi’nde kıymetli çalışmalara imza atıyor.
Şimdi 40 yaşında genç bir profesör olan ve 3 yıl evvel dünyaya gelen kızına ALICE Deney Kümesi’nin hayatındaki değeri hasebiyle “Alis” ismini veren Ayben Karasu Uysal, AA muhabirine, 2002 yılında Yıldız Teknik Üniversitesi Fizik Kısmı’ndan birincilikle mezun olduğunu, yüksek lisansını Türkiye’de, doktorasını da İsviçre CERN’de yaptığını anlattı.
Doktorasını yaptığı yıllarda ALICE Deneyi’nde çalıştığını lisana getiren Prof. Dr. Uysal, “2006 yılında ALICE Deneyi’nin bir çalışanı oldum. Doktoram tamalandıktan sonra ALICE Deneyi’nde araştırmacı olarak çalışmaya devam ettim. 2012’de Karatay Üniversitesinde çalışmaya başladım. Bu geçişimde temel misyonum ALICE Deneyi ile KTO Karatay Üniversitesi ortasındaki iş birliğini kurmaktı. Yaklaşık bir yıl KTO Karatay Üniversitesini ALICE Kolaborasyonu’na da üye yapabilmek için hazırlık çalışmaları yaptık. 29 Kasım 2013 hayatımdaki en kıymetli günlerden bir adedidir, KTO Karatay Üniversitesi ALICE Deneyi’ne tam üye oldu. Bu üyelik de yaklaşık 300 kişinin oylamasıyla gerçekleşti. Biz oylamada hiç ret almadık, oy birliği ile kabul edildik. Bu muvaffakiyet ALICE Deneyi için de tarihi bir andı. Bir üniversitenin 300 farklı enstitünün oy birliği ile kabul edilmesi herkes için sürpriz oldu.” diye konuştu.
Prof. Dr. Uysal, parçacık fiziği yüklü çalışmalar yaptığını, tıpkı vakitte bilgisayar bilimleri, elektronik bilimleri, elektronik mühendisliğiyle ilgili ortak çalışmaları olduğunu lisana getirdi.
Fizik aşkının çocukluğundan geldiğini belirten Uysal, şunları kaydetti:
“Babam bana küçükken ansiklopedi alırmış, ben orada daima fizikle ilgili yerlere bakarmışım. Kendi hatırladığım birinci bilimsel bilgi, okul çocuk ansiklopedisinde dünyanın çekirdeğinin olduğuydu. ‘Bizim bildiğimiz çekirdekten öbür bir çekirdek daha varmış.’ diye düşünmüştüm. Matematiği de çok severim, birebir vakitte matematik mühendisliği de okudum ancak fizik daima benim hayatımdaydı. Ben hobimden ötürü maaş alan, para kazanan bir beşerim. Bu yüzden kendimi dünyanın en şanslı insanlarından biri olarak hissediyorum. Bugüne kadar ders verirken ya da fizikle ilgili rastgele bir mevzu çalışırken yorulduğumu hatırlamıyorum. Doğal ki ağır ve gerilimli günlerim oluyor lakin ‘Ben çok yoruldum, keşke bunu yapmasaydım.’ dediğim bir gün bile olmadı.”
Bu yıl iki proje yürüttüklerini anlatan Uysal, bu projelerden birinin 500 bin lira bütçeli Türkiye Atom Gücü Kurumu (TAEK) projesi olduğunu söyledi.
Uysal, bu projede ALICE Dedektörü için yeni bir alt dedektör tasarlamaya çalıştıklarını anlatarak, “Çarpışma sonucu üretilecek modülleri bir saniyenin trilyonda biri kadar bir vakit aralığındaki parçacıkları ölçmek için kullanılacak bir dedektör tasarlama çalışmasına başladık. Bu proje TAEK tarafından kabul edildi. Tıpkı vakitte ALICE Deneyi’nde de ön çalışmalarını hazırladık. Testleri yapılıyor. Projenin birinci yılındayız.” dedi.
“Yapay zeka hem ülkemizin hem dünyanın geleceği”
Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) tarafından 660 bin lira bütçeyle desteklenen ikinci projesine değinen Uysal, proje hakkında şu bilgileri verdi:
“Tesadüf ki geçtiğimiz nisan ayında profesör olduğumu öğrendiğim gün TÜBİTAK projesi kabul edildi. Bu projede yapay zeka kullanarak parçacık tahlilleri yapmayı düşünüyoruz. Yapay zeka artık hem ülkemizin hem dünyanın geleceği. Münasebetiyle ülkemiz de yapay zeka çalışmalarına çok kıymet veriliyor. Bu projede ana fikri şuydu, biz ‘ALICE Dedektörü’nün topladığı parçacıkları kendimiz klasik tekniklerle değil de bilgisayara öğreterek tahlilini yapalım.’ istedik. Şayet çok yüksek güçlü parçacık çarpışması üzere karmaşık bir süreç sonucunda çıkan parçacıkların nasıl evrildiğini tahlil edebilirseniz, bu geliştirdiğiniz algoritmayı sağlıktan bankacılık hesaplamalarına, meteorolojiden Kovid-19’un nasıl yayılacağına ya da okullar açıldığında neler olur ya da Kovid-19 nasıl biter üzere mevzularla ilgili varsayım yapmak üzere birçok alanda kullanılanabilirsiniz.”
Eşinin de bilgisayar mühendisi olduğunu ve Google’da çalıştığını anlatan Uysal, şöyle devam etti:
“Ben 2006’dan beri ALICE Deneyi’nde çalışıyorum. Bu 15’inci senem. ALICE Deneyi birinci verisini 2009’da aldı. ALICE Dedektörü’nün meselesiz çalışması ve deneyin gerçekleşmesi, deneyde çalışan bütün bilim insanları ve benim için çok kıymetliydi. ALICE Deneyi ile kozmosun yapı taşlarını bulmaya çalışan bir makine yaratmaya çalışıyorsunuz. ‘Bu cihan nasıl oluşmuştur?’ diye bir soru sorduğunuzda buna hiçbir makine direkt karşılık veremez, bu makineyi oturup siz yapacaksınız. O makineyi yapmaya çalıştığınızda da o kadar enteresan şeylerle karşılaşıyorsunuz ki. Dolasıyla ALICE Dedektörü hayatımın çok kıymetli bir kısmını kapsadı. Bir insan bir makineye aşık olur mu? Evet olursunuz zira onun her şeyiyle siz uğraşıyorsunuz. Kızım olduğunda da ALICE benim için o kadar kıymetliydi ki onun isminin da Alis olmaması tuhaf olurdu. Kızım Alis 3 yaşında.”
Gençlere gayelerinden asla vazgeçmemelerini öneren Uysal, insanın isteyerek yaptığı hiçbir işte başarısız olmayacağını kelamlarına ekledi.
