Toplumsal ağlardan banka hesaplarına kadar günlük hayatımızın her meydanında kullandığımız tüm çevrim içi hizmetler hayatımızı kolaylaştırmak için donelerden yararlanıyor. Toplumsal medyadaki hareketlerin de dahil olduğu şahsî haberler sayesinde kurumlar mevcut ve potansiyel müşterilerine kişisel hizmetler ve benzersiz deneyimler sunabiliyor. Ama, otomatik algoritmalarla çalışan bu cins davranış kıymetlendirme sistemleri şahsî hayatımızı etkileyebilen toplumsal kredi kademelendirmeleri de yapabiliyor. Tüketiciler bu hususla ilgili yaşadıkları deneyimleri Kaspersky’nin “Sosyal kredi ve güvenlik: Aşamalandırma dünyasını kucaklamak” başlıklı yeni raporunda paylaştı.
Elde edilen bulgulara nazaran, Türkiye’de tüketicilerin %11’i kendileri hakkında toplumsal medyadan toplanan haberler nedeniyle kredi almakta zorlandı. Toplumsal medya ve gibisi hizmetleri en çok kullanan 25-34 yaş arası küme bu durumdan en çok etkilenen (%13) kesitlerden biri oldu. Finansal davranışlara nazaran kredi kademelendirme için bilinen mevcut düzenlemeler bulunurken, çevrim içi profillerden zatî haber toplayan sistemler için herkes tarafından bilinen belli bir kurallar çerçevesi bulunmuyor.
Kaspersky’nin hazırladığı raporda, kişilerin daha münasebetli fiyatlar, indirimler ve kişisel hizmetler için hassas şahsi donelerini paylaşabileceği sonucuna ulaşıldı. Tıpkı devranda, tüketicilerin büyük bir çoğunluğunun toplumsal medyayı dikkatli bir halde kullandığı ve bir küme kullanıcının kurumlara şahsî haberlerine göz atma müsaadesi vermeyi düşünmediği de ortaya çıktı. Örneğin, araştırmaya Türkiye’den katılanların %33’ü kredi kartı başvurusu için yapılan denetimleri süratle geçebilmek için profillerini paylaşmaya sıcak bakmadıklarını söyledi. Evladını düzgün bir mektebe yazdırmak (%12) yahut kirada indirim (%11) için profilini paylaşmaya razı olmayanların nispeti ise biraz daha düşük oldu.
Kaspersky Küresel Araştırma ve Tahlil Ekibi Avrupa Yöneticisi Marco Preuss, “Günümüzün dijital dünyasında toplumsal kademelendirme sistemleri daha da yaygınlaşarak sırf bir tercih olmaktan çıkıp birçok hizmetin kıymetli bir modülü haline gelecek. Lakin, Kaspersky’nin dünya çapında yaptığı anket daha yeterli teklifler için şahsî haberlerini paylaşmaya sıcak bakmayan geniş bir kitlenin olduğunu gösterdi. Bu bireylerin görüşleri göz arkası edilemez. Geliştiriciler toplumsal kademelendirme sistemlerine yapay zeka algoritmaları eklerken herkesin menfaati gözetilmeli, itimat ve şeffaflık konusunda başlarda soru işareti bırakılmamalı.” dedi.
Şirketler teknolojiden ve tüketici datalarından yararlanmanın yeni yollarını ararken, tüketiciler de hangi kurumlara güvenebileceklerini pahalandırıyor. Siber tehdit sahasının daima genişlediği bir ortamda ferdî dataların korunması çok kuvvetli bir süreç haline geliyor. Yapılan araştırmada Kaspersky, dünya umumunda tüketicilerin olgularını devletlerden çok tıp kurumlarına, bankalara yahut sigorta şirketlerine emanet edebileceğini ortaya çıkardı. Ama Türkiye’deki iştirakçilerin %27’si ferdî donelerini saklaması için bu şirketlere yahut hizmetlere güvenmediğini belirtirken, %26’sı devlete güvenmediğini söyledi.
INSEAD Strateji Kısmından Prof. Chengyi Lin konu hakkında şu açıklamayı yaptı: “Sosyal kademelendirme sistemlerinin temel maksadı hem dijital hem de fizikî dünyada itimadı ölçmek ve artırmaktır. Sistemin çalışması için kişilerin buna inanç duyması gerekir. Ekonomik, toplumsal ve kültürel bağlama nazaran umumi itimat, çeşitli kurumlara inanç ve dijital dünyaya itimat memlekete nazaran değişir. Bu nedenle, kısa vadede bir toplumsal aşamalandırma sistemi pratik kararını her devlet için farklı almak gerekir. Data kapalılığı ve güvenliği konusundaki soru işaretlerinin ötesinde, bu kararı alırken topluluğun ne istediğini, bu sistemin tasarımı ve işletilmesi için kime güvenebileceğini ve sistemin nasıl uygulanacağını da dikkatli bir formda kıymetlendirmek kaidedir.”
