Peter Benchley’in çok satan romanından uyarlanan 1975 ABD prodüksiyonu korku-gerilim sineması “Jaws”, tipinin en bilinen örneklerinden biri. Sahil kasabasında denize girenlere saldıran “büyük beyaz” çeşidi köpek balığını avlamak için bir araya gelen bir küme kişisi anlatan sinema vizyona girdiği yıllarda tüm dünyada büyük ilgi uyandırdı. Sinemanın tesiri o kadar büyüktü ki köpek balığı saldırısının bilinen tarih boyunca bir elin parmaklarını geçmediği Türkiye üzere devletlerde dahi birçok kişide, “Jaws” korkusu oluştu.
Köpek balıklarının “yok edilmesi gereken yaratıklar” olduğu algısının yanı sıra sağlıktan gastronomiye, dericilikten ikramlık eşya pazarına kadar farklı meydanlarda bu balık tipinin tüketilmeye başlaması, denizlerin en tehlikeli yırtıcısının neslini yok olma tehlikesiyle karşı zıdda getirdi.
“Her yıl 100 milyon köpek balığı avlanıyor”
14 Temmuz Dünya Köpekbalıkları Farkındalık Günü’nde AA muhabirine haber veren Su Eserleri Yüksek Mühendisi Hakan Kabasakal, dünyanın farklı taraflarında her yıl yaklaşık 100 milyon köpek balığının avlandığını söyledi. Türkiye’de ise yıllık avlanan köpek balığı ölçüsünün yaklaşık 10 bin ton olduğuna işaret eden Kabasakal, avlanan cinsler arasında büyük beyaz, büyük camgöz üzere nesil tükenme tehdidi altında cinsler de olduğunun altını çizdi.
“Köpek balığı” kelamını duyan her kişide haklı ya da haksız bir biçimde dehşet ve tedirginlik oluştuğunu anlatan Hakan Kabasakal, şöyle konuştu:
“Düşmanca algının bilinç altı sebebi Jaws isimli sinema. Bunu anlayabiliyorum zira insanın en temel korkusu bir yırtıcı hayvan tarafından yenilip tüketilmek, yani avlanmak. Tüm dünyada her yıl köpek balığı saldırısı nedeniyle 20-30 kadar vefat meydana geliyor. Köpek balıkları tabiatları gereği kuvvetli ve yırtıcı canlılar. Her şeyden evvel etçiller. Hırçın çeşitler, bu yüzden de ‘tepe yırtıcı’ olarak adlandırılmışlar. Evet köpek balıkları önünde insan aciz kalıyor lakin bu acizlik bütün köpek balığı neslini yok etme hakkını da vermiyor. Bugün dünya umumunda 500 kadar tıp var ve bu tiplerin üçte biri tükenme riskiyle karşı zıdda. Akdeniz’de 49 tıp var. Bunun 30 kadarı farklı aşamalarda tehlike altında.”
“Köpek balıkları ekosistemi dengeler”
Hakan Kabasakal, köpek balıklarının denizlerdeki ekolojik istikrarın korunmasında değerli bir işlevi olduğunun da altını çizdi. Köpek balıklarının besin zincirinin sağlıklı kalmasında “kıymetli bir rol” üstlendiğini belirten Kabasakal, “Ekosistemi dengeleyen, sistemi sağlayan, hasta, yaralı deniz canlılarını tüketirler. Hayatta kalmaları halinde ortamdaki kaynakları tüketecek, ilişkin oldukları cinslerin gen havuzunu bozacak, ekosistemden uzaklaştırılması gereken canlıları temizlemekle hizmetlilerdir. Yani köpek balıklarını yok ederseniz ekosistemi dengeleyen bir güç ögesini ortamdan çıkarmış olursunuz.” dedi.
Kabasakal, köpek balıkları tepe yırtıcılar oldukları için bulundukları ekosistemde büyük kalabalıklara ulaşmadıklarını, başkaca birinci üreme olgunluğuna geç ulaştıklarını ve çok az yavru meydana getirdiklerini söyledi.
Denizlerin en tehlikeli yırtıcısının en büyük düşmanının ise “insan” olduğunu vurgulayan Kabasakal, şöyle konuştu:
“En büyük kıyımlardan bir tanesi, yüzgeçleri uğruna katledilmeleri. Uzak Doğu’da köpek balığı yüzgecinden çorba yapılıyor. Yüzgeçleri canlı canlı kesip hayvanı denize atıyorlar. Derileri çok kıymetli. Kıkırdağından elde edilen bir unsurun kansere uygun geldiği sav ediliyor. Çenesi kendi başına para ediyor. Yetişmiş kusursuz bir dişin tanesi 100 dolardan alıcı buluyor. Eksiksiz bir çene kemiğine 5-6 bin dolar ödüyorlar. Köpek balıkları farklı balık cinsleri için kullanılan avlanma araçlarında da ‘hedef dışı av’ oluyorlar. Balıkçıların orkinos ya da kılıçbalığı avlamak için kullandıkları ağlara takılıp kurtulamıyorlar. Bu tıp bir ağa takılıp yaklaşık bir saat kaldığı devir köpek balığı hayatta kalamıyor. Bazen tekneye çıkarıldığı da oluyor. Bu durumda yaşadığı gerilim nedeniyle vücutlarındaki yorgunluk asiti seviyesi çok süratle yükseliyor ve kan şekerleri düşüyor. Bu da hayvanı gerilim ve yorgunluk şokuna sokuyor. Bu haldeyken denize bırakılırsa yüzemeyip çaresizce batarak yeniden ölüyorlar. Elimizde ne yazık ki av aracından kurtulduktan sonra bu biçimde ölümlerin kayıtları da bulunmuyor. Başkaca yaralanmaya çok açıklar. Ağlardan kurtulmaya çalışırken yaralandıkları vakit da kendi cinslerinin saldırısına uğruyorlar.”
Hakan Kabasakal, köpek balıklarının uzun ömürlü olmaları nedeniyle vücutlarındaki cıva ölçüsünün çok yüksek olduğunu, bu nedenle köpek balığı eti tüketmenin insan sıhhati açısından büyük risk oluşturabileceğini kelamlarına ekledi.
