Bilim insanları evvel Covid-19’a yakalanıp güzelleşen kimi insanlarda, bu hastalığa yine yakalanmamalarını sağlayan antikorların oluşmadığını tespit etti. Epey fazla sayıda kişinin bu durumda olduğu ortaya çıktı. Daha sonra ise birçok hastanın antikor geliştirmesine karşın birkaç ayda bunların kaybolduğu tespit edildi.
Hülasa, koronavirüs salgınının yayılmasını takip bakımından kıymetli bir gösterge olan antikorlar, bağışık bakımından sanıldığı kadar belirleyici rol oynamıyor olabilir. Uzun devirli korunma açısından T hücreleri değerli olabilir.
T hücreleri bir tıp bağışıklık hücreleridir ve bedeni istila eden hastalık yapan patojenleri yahut virüsün bulaştığı enfekte hücreleri tespit edip ortadan kaldırmakla vazifelidirler. Bunu, virüsün dış yüzeyindeki proteinlere tutunarak yaparlar. Her T hücresi farklı bir maksadı tanıyıp tutunacak biçimde özelleşmiştir. Enfeksiyon sonrasında kanda yıllar boyunca kalabildikleri için bağışıklık sisteminin “uzun devirli hafıza” sistemine yardımcı olup, bedenin daha evvel karşılaştığı bir virüse karşı tesirli bir biçimde reaksiyon vermesini sağlar.
Birçok araştırma, Covid-19’a yakalanmış bireylerin, semptom göstersin yahut göstermesin, virüsü maksat alacak T hücrelerine sahip olduğunu ortaya koydu.
Fakat araştırmacılar bir müddet evvel, kimi insanların Covid-19 antikor testleri negatif çıksa da, koronavirüse karşı T hücreleri testinin müspet çıkabildiğini gördü. Bu durum, Covid-19’a karşı geliştirilmiş bir tıp bağışıklığın sanılanın iki katı yaygın olabileceği niyetini doğurdu.
Daha da ilginci, salgın şimdi ortaya çıkmadan evvelki yıllarda alınmış kan örneklerinde yapılan testlerde de, koronavirüsün yüzeyindeki proteinlere tutunacak halde özelleşmiş T hücreleri görüldü. Bu durum, kimi insanların, virüs şimdi insanlara bulaşmadan evvel ona karşı belirli bir seviyede direnç geliştirmiş olduğuna işaret ediyordu. Şimdi koronavirüse maruz kalmamış insanların yüzde 40-60’ında bu T hücrelerinin bulunduğu sanılıyor.
Yani T hücreleri Covid-19’a karşı saklı bir bağışıklık kaynağı olabilir.
T hücrelerinin bu derece merkezi bir rol oynaması, yaşlıların koronavirüse yakalanma riskinin neden daha yüksek olduğu sorusuna da açıklık getirebilir.
Ayrıyeten bağışıklık sisteminin hangi ögelerinin daha değerli olduğunu bilmek, Covid-19’a karşı aşı ve tedavi eforlarını da daha amaçlı hale getirecektir.
Bağışıklığın işleyişi
Londra Üniversitesi King’s College’da immünoloji uzmanı ve Francis Crick Enstitüsü’nde araştırma takımı lideri Profesör Adrian Hayday, T hücreleri için “inanılmaz derecede kıymetli hücreler” diyor ve yalnızca antikorların kollayıcı olmayacağını belirtiyor.
Olağan bir bağışıklık sistemi, diyelim grip virüsüne karşı reaksiyon gösterirken, birinci savunma çizgisi, akyuvarları ve kimyasal ikaz sinyallerini içeren doğal bağışıklık sistemidir. Bu, bedende antikor üretimini tetikler ve antikorlar birkaç hafta sonra oluşmuş olur.
Hayday sonraki süreci şöyle anlatıyor: “Buna paralel olarak, enfeksiyondan 4-5 gün sonra T hücrelerinin harekete geçtiğini görürsünüz; bunlar özel olarak virüs bulaşmış hücreleri tespit eder.” T hücreleri yahut bağışıklık sisteminin başka kısımları enfekte hücrelere saldırıp çoğalmalarına fırsat vermeden yok etmeye çalışır.
T hücreleri ve Covid-19 hakkında ne biliyoruz?
Prof. Hayday, Covid-19 hastalarında T hücresi reaksiyonunun görüldüğünü ve bunun aşı çalışmaları açısından âlâ haber olduğunu söylüyor.
Lakin hastalığı daha ağır geçirip hastanede tedavi edilmesi gereken birçok hastada T hücrelerinin reaksiyonunun gerektiği halde olmadığı görüldü.
Hayday, T hücrelerinin büyük kısmının ortadan kaybolduğunu, kanda bulunmadığını söylüyor.
Kimileri bu T hücrelerinin akciğerler üzere daha fazla gereksinim duyulan bölgelere kaydığını düşünse de, Hayday’in grubu onların öldüğünü sanıyor.
Covid-19 nedeniyle ölen hastalarda yapılan otopsiler, bilhassa dalak ve lenf bezleri üzere T hücrelerinin olağanda bulunduğu bölgelerde doku vefatı olduğunu gösteriyor. Dalak dokusunun mevti T hücresi hastalığının işareti, yani T hücrelerinin akına uğradığını gösteriyor. Prof. Hayday, AIDS’e neden olan HIV virüsünün direkt T hücrelerine saldırdığını, lakin koronavirüsün de bunu yaptığına dair bir data olmadığını, doku vefatı olgusuna şimdi açıklık getirilemediğini belirtiyor.
Yaşlılarda T hücrelerinin sayısının azalması onların Covid-19’dan daha ağır etkilenmesine yol açıyor olabilir.
“30’lu yaşlara geldiğinizde, (göğüs kemiği ile akciğerler ortasında yer alan ve T hücrelerinin gelişiminde değerli rol oynayan) timüs çok küçülür ve günlük T hücresi üretiminiz büyük ölçüde azalır” diye açıklıyor Prof. Hayday.
Uzun periyodik bağışıklık bakımından bu ne demek?
Hayday, 2002’de ortaya çıkan ve SARS’a yol açan birinci koronavirüsten etkilenen hastalarda yıllar sonra da o virüse karşı gelişmiş T hücrelerine rastlandığını söylüyor.
Araştırmacılar, 2015-18 yılları ortasında alınmış kan örneklerine bakarak Covid-19’a yol açan yeni koronavirüsü tanıyabilecek T hücrelerinin olup olmadığına baktı ve bu hücrelerin varlığını tespit etti. Bu durum, koronavirüsle emsal yüzey proteinine sahip nezle virüsüyle karşılaşmış insanların bağışıklık sisteminin koronavirüsü tanımayı öğrendiği argümanlarını gündeme getirdi.
Bu ise ağır Covid-19 enfeksiyonuna maruz kalan insanlarda bu tipten T hücrelerinin sayısının azlığına işaret ediyor olabilir.
Lakin Prof. Hayday, insanların nezleye yol açan koronavirüslere karşı T hücreleri geliştirdiğine dair kesin delil olmadığını, bu alanda çalışmalar için fon bulmanın sorun olduğunu söylüyor.
Bu bilgilerin aşıya katkısı olur mu?
Nezleye yol açan koronavirüse maruz kalmanın Covid-19’u daha hafif atlatmayı sağladığı katılaşırsa, aşı konusundaki gelişmeye de katkısı olacaktır; çünkü bu, yıllar sonra bile T hücrelerinin değerli ölçüde müdafaa sağladığı manasına gelecek.
O denli bile olmasa, T hücrelerinin çalışmaya dahil edilmesi ve husus hakkında daha fazla bilgi edinmek faydalı olacak.
Prof. Hayday, bilim insanlarının yaratmaya çalıştığı çeşitten bağışıklık reaksiyonuna bağlı olarak aşı tasarımı yapıldığını söylüyor. Kimileri antikor üretimini tetiklerken, kimileri da T hücrelerini devreye sokmayı yahut bağışıklık sisteminin başka kısımlarını harekete geçirmeyi hedefleyebiliyor.
Hayday, virüsün bağışıklık sistemi tarafından tanınıyor olmasını avantaj olarak görüyor. “Virüsün, hastaların T hücrelerine yaptıklarını durdurabilirsek, hastalığı denetim etmede değerli bir yol almış oluruz” diyor.
O denli görünüyor ki önümüzdeki günlerde T hücreleri ile ilgili çok şey duyacağız.
