Vergi, güvenlik, içerik ve muhataplık konusunda dünyadaki pek çok ülkeyle sorun yaşayan toplumsal medya platformları ve içerik üreticilerinin; bilhassa yerleşik ülke dışındaki bölgelerde temsilcilik, şube ya da ofis açmak suretiyle hem bağlantısı güçlendirebileceği hem de sorunları süratlice tahlile kavuşturabileceği belirtiliyor.
Dünyanın birçok yerinde dijital platform üzerinde hizmet veren işletmelere yönelik en büyük meseleler, “dijital iktisadın vergilendirilmesi”, “içerik”, “muhataplılık” ve “güvenlik” konuları olarak görülüyor.
Dijital dönüşümün tesiriyle ortaya çıkan dijital iktisat içerisinde faaliyette bulunan yurt dışı yerleşik şirketler, daimi iş yerlerinin bulunmadığı kabulünden kaynaklı olarak diğer ülkelerde ticari, sınai, finansal yahut diğer faaliyetleri nedeniyle vergilendirilemiyor. Bu kapsamda OECD tarafından kıymetli çalışmalar yapılıyor.
G20 ülkelerinin daveti üzerine OECD tarafından 19 Temmuz 2013’te açıklanan Matrah Aşındırma ve Kar Transferi (BEPS), 15 adet aksiyon planını içeriyor. Aksiyon planında dijital iktisadın yarattığı vergisel meselelerin tespiti ve tahlil teklifleri, daimi iş yeri tarifi ile bu tanıma ait istisnaların revize edilmesine ait asıllar yer alıyor.
Kelam konusu revizyon tek taraflı yapılacak bir revizyon olmayıp milletlerarası uzlaşmayı gerektiriyor. Münasebetiyle memleketler arası uzlaşının sağlandığı güne kadar dijital platformlarda faaliyet gösteren ve hizmet sunduğu ülkede yerleşik olmayan firmalar, düşük vergilerin bulunduğu off-shore vergi cennetlerine yönelmek suretiyle daha az vergi ödemeye devam edebilecek.
Bu olumsuz durumu öngörerek sanal iş yeri kavramından hareketle kelam konusu firmaları vergilendirmenin, birinci bakışta vergi adaletini sağlama istikametinden olumlu üzere görülse de ortaya çıkaracağı ulusal ve memleketler arası vergi ihtilafları göz önüne alındığında mantıklı bir tercih olmayacağı belirtiliyor. Bu durumu öngören birçok OECD ülkesi, sonuncu uzlaşı sağlanana kadar dijital platformlarda faaliyet gösteren firmaların gelir ve servetlerini vergilendirmek yerine bunların ülkelerinde gerçekleştirdikleri dijital süreçlerin tamamını “dijital işlem/hizmet vergisi” ismi altında bir vergiyle vergilendirmeyi süreksiz tahlil olarak seçti.
Uzmanlar, toplumsal medya platformlarının ve içerik üreticilerinin; vergi, güvenlik, içerik ve muhataplık konusunda dünyadaki pek çok ülkeyle sorun yaşadığını belirterek, bilhassa yerleşik ülke dışındaki bölgelerde temsilcilik, şube ya da ofis açmak suretiyle hem irtibatı güçlendirebileceklerini hem de sorunları süratlice tahlile kavuşturabileceklerini vurguluyor.
“Düzenlemeler dijital dünya için gereklilik”
Öğretim Üyesi Doç. Dr. Berrin Kalsın, yaptığı açıklamada, son günlerde Türkiye’de gündeme gelen toplumsal medya yasasının bugün birçok ülkenin muhtaçlık duyduğu bir dizi düzenlemeyi içerdiğini söyledi.
Bunu “geç kalınmış bir adım” olarak gördüğünü söz eden Kalsın, toplumsal medya ortamlarını hedefi dışında kullanan ve apayrı bir boyuta taşıyan makus hedefli yapılanmaların, kümelerin yahut şahısların, bu ortamlarda artık özgürce hareket edemeyeceğini söyledi.
Kalsın, bunun “ifade özgürlüğünü kısıtlama” manasına gelmeyeceğini belirterek, “Buradaki asıl gaye; toplumsal medyada ferdî bilgilerin korunmasını sağlamak, dezenformasyonun önüne geçmek, organize karalama faaliyetleri, nefret söylemi, terör ve ırkçılık üzere olumsuz hisleri körükleyen paylaşımların yapılmasını engellemektir. Çocukları ve gençleri olumsuz istikamette etkileyen siber zorbalıkları yahut dolandırıcılık faaliyetlerini denetim altına almanın özgürlüğü kısıtlayıcı hiçbir tarafı yoktur.” formunda konuştu.
İlgili düzenleme çalışmasının şahsî hak ve özgürlüklerin korunmasını sağlamaya yönelik olduğunu vurgulayan Kalsın, şimdiye kadar yaşanan problemlerde gerekli kısıtlamaların yapılması için toplumsal medya şirketlerinin insafına kalan ülkelerin, bunun kâfi olmadığını deneyimlediğini ve düzenlemeleri gündeme taşıdıklarını anlattı.
Kalsın, bu üzere yasal düzenlemelerin, caydırıcılığı sağlaması nedeniyle artık dijital dünyanın bir gerekliliği olarak kabul edildiğini söyledi.
“Geleneksel vergileme kuralları, dijital iktisadın vergilendirilmesinde yetersiz kalıyor”
Yeminli Mali Müşavir ve eski Vergi Müfettişi Baki Mısır da dijitalleşmenin, sanayi ihtilalinden bu yana global iktisatta görülen en değerli gelişmelerden biri olduğunu vurguladı.
Küreselleşmeyle birlikte ticaretin iktisadi alanda dijitalleşmesinin “dijital ekonomi” kavramını ortaya çıkardığını belirten Mısır, son teknolojik gelişmelerin memleketler arası şirketlerin nasıl ve nerede iş yaptıkları konusunda dinamik değişimlere neden olduğunu söyledi.
Mısır, internetin yaygınlaşmasıyla birçok iş modelinin çevrim içi (online) platformlara kaydığını, dijital iktisadın her geçen gün büyüklüğünü arttırdığını, Netflix, YouTube, Google, Apple, Amazon, Facebook, Airbnb ve Instagram üzere internet aracılığıyla iş yapan dev şirketlerin ortaya çıktığını anlattı.
2025 yılına kadar dijital iktisadın yıllık hacminin 11 trilyon dolara çıkmasının beklendiğini aktaran Mısır, şunları kaydetti:
“Dijital iktisadın kapsamının genişlemesiyle birlikte klasik vergileme kuralları, dijital iktisadın vergilendirilmesinde yetersiz kalmaktadır. Hasebiyle dijital iktisadın kavranması ve vergilendirilmesine yönelik olarak birçok sorun ortaya çıkmaktadır. Bahse mevzu ekonomik büyüklük, dijital iktisat içerisinde faaliyet gösteren ünitelerin gelirlerinin global bazda sağlanacak bir uzlaşı kapsamında kavranarak vergilendirilmesi gereğini doğurmaktadır. Bu kapsamda yapılan çalışmaların en bilineni OECD tarafından açıklanan BEPS aksiyon planıdır.
OECD ve AB bünyesinde dijital iktisadın vergilendirilmesi konusunda uzun vakittir devam eden bu çalışmaların bu yıl nihayete erdirilmesi beklenmektedir. Lakin dijital iktisattan kaynaklı vergilendirme problemlerinin en kıymetli karakteri, ferdî olarak ülke bazlı tahliller ile muvaffakiyet sağlanamamasıdır. Bu sebeple dijital iktisadın şeffaf, adil ve aktif bir biçimde, matrah aşındırma ve kar transferine sebebiyet vermeden vergilendirilebilmesi global bir konsensüsü zarurî kılmaktadır.”
Ülkelerdeki vergisel düzenlemeler
Baki Mısır, bu konsensüsün şimdi tam olarak sağlanamadığını ve devletlerin bu mevzuya ait tek taraflı yasal düzenlemeler yapmak suretiyle tahlil üretme yoluna gittiğini söyledi.
Bu kapsamda ABD’nin “matrah aşındırıcı ödemelere yönelik yeni bir minimum vergi (BEAT)”, Hindistan’ın “dengeleme vergisi”, Japonya’nın “tüketim vergisi”, İtalya’nın “web vergisi”, Fransa’nın “dijital hizmet vergisi”, Birleşik Krallık’ın “yönlendirilmiş kar vergisi” üzere isimler altında vergisel düzenlemeler yaptığını anlatan Mısır, Türkiye’nin de dijital iktisadın vergilendirilmesi konusunda son yıllarda kıymetli adımlar attığına dikkati çekti.
Mısır, devamla şunları kaydetti:
“Bu kapsamda, internet üzerinden mal ve hizmet satışı yapan ve brüt satış hasılatı fiyatı 5 milyon lira ve üzerinde olan mükelleflere, e-Arşiv uygulamasına geçme zaruriliği, internet üzerinden satışların izlenmesi için aracı hizmet sağlayıcıları, bankalar, internet reklamcılığı hizmet aracıları, kargo ve lojistik işletmelerine devamlı bilgi verme yükümlülüğü, yurt dışından en son tüketicilere hizmet satışı yapanlara 3 no’lu KDV beyannamesi verme zaruriliği ve online reklam hizmetini veren yahut verilmesine aracılık edenlere yapılan ödemelerde yüzde 15 stopaj yapma mecburiliği getirildi. En son 7194 sayılı kanun ile dijital ortamda sunulan hizmetler üzerinden ‘dijital hizmet vergisi’ alınmasına ait düzenleme yapıldı.”
“Verinin gücüyle devletleri yok sayarak iş yapabiliyorlar”
Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayii Başkanlığı Siber Güvenlik ve Bilişim Sistemleri Küme Lideri Mustafa Özçelik ise büyük teknoloji şirketlerinin, önemli ölçüde dataya sahip olmalarından ötürü birer deve dönüştüklerini belirterek, “Bu devler, bilginin gücünü kullanarak devletlerle müzakere masasına oturabiliyor ya da yeri geldiğinde devletleri yok sayarak iş yapabiliyor.” dedi.
“Eğer bir platform ücretsizse fiyat sizsiniz” diye genel bir tabir olduğunu aktaran Özçelik, “Verileriniz karşılığında size kullanım hakkı veriliyor ve kendi verinizle ilgili her türlü kullanım hakkını üye olduğunuz platforma devrediyorsunuz. Bunu birden fazla vakit okumadan onaylanan kullanım koşullarında da çok net görüyoruz.” tabirlerini kullandı.
Özçelik, şahsî bilgilerin teknoloji şirketleri tarafından ticari gayeyle kullanıldığını belirterek, şu değerlendirmelerde bulundu:
“Büyük data boyutuyla kullanıcılarla ilgili çıkarımlar ve eğilimler ortaya konularak özel reklamlar sunuluyor. Ticari manada seçenekler sunularak kullanıcılar bir yere gerçek yönlendiriliyor. Bu durum davranışsal ve ekonomik boyutuyla değerlendirildiğinde, seçenekler ortasından seçim yapıyoruz. ‘Özgürüz’ diyoruz lakin özgürlüğümüzü sonlandıran kimi şeyler var.
Yalnızca ticari boyutuyla değil, politik tercihlerde de, Cambridge Analytica hadisesinde olduğu üzere, davranışların tahlil edilmesi ve bunun sonucunda de çeşitli emellerle yönlendirilme üzere bir durum kelam konusu. Birkaç yüzyıl evvel yüksekteki doruğa hakim olan taraf savaşta avantaj elde ediyordu. Zira başkasıyla ilgili daha fazla dataya sahipti. İnsanların bilgilerinin çeşitli online platformlarda toplanıyor olması, bu platformun sahibi olan şirketlerin toplumsal eğilimleri tahlil etmelerini ve sonrasında da toplumu yönetmelerini sağlıyor.”
“Muhatap olmaması önemli bir risk oluşturuyor”
Mustafa Özçelik, büyük şirketlerin pazar kıymetlerinin birçok ülkenin GSMH’sinden daha fazla olduğuna işaret ederek, “Kitleleri kendi lehlerine ve istedikleri halde yönlendirebilme gücüne sahipler. Bu artan güç, devletler karşısında da onları masada güçlü kılıyor.” dedi.
Devletlerin muhatap bulamadığı bir ortamda bireylerin hakkını savunabilmesinin mümkün olmadığını ve bu durumun önemli bir risk oluşturduğunu vurgulayan Özçelik, şunları kaydetti:
“Büyük teknoloji şirketlerinin Türkiye’de yerleşik bir irtibat ofisinin olması, vergi kaydının olması üzere hususları kapsayan tüzel ve mevzuat açısından alınan tedbirler ehemmiyet taşıyor. Fakat Türkiye olarak alternatif platformlar oluşturmamız gerekiyor. Kurallar koyarak bu durumla gayret etmek kolay değil. Teknolojiyle uğraş etmek isteniyorsa karşısına onun üzere bir teknolojiyi koymanız gerekiyor. Kendi bilgimizi ülkemizde koruma edecek platformların desteklenmesi ehemmiyet taşıyor.”
