Dünya genelinde her yıl tıp, elektronik, uzay, mühendislik ve nanoteknoloji üzere alanlarında binlerce buluş ortaya çıkarken, buluş yapan çalışan ile patron ortasındaki maddeyle teminat altına alınan haklar kıymetini arttırdı.
Patent sahibinin kim olacağı, ortaya çıkan buluşta şirketlerin ne kadar hisse alacağı, buluş yapanın kardan hisse alıp alamayacağı üzere mevzular, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu ile çalışanların buluşlarına ait mevzuata nazaran düzenleniyor.
Bu alanda yazdığı “Çalışan Buluşları Hukuku” kitabı hukuk fakültelerinde okutulan fikri mülkiyet hukuku uzmanı Doç. Dr. Cahit Suluk, buluş üretimi ve patent sürecinin akabinde yaşanan yasal meselelerle konuştu.
Suluk, bir fikri eseri meydana getiren kişinin onun sahibi olduğunu belirterek, bilhassa patronların formaliteleri adabına uygun yerine getirmedikleri durumda çok büyük maddi kayıplar yaşayabileceğini belirtti.
Patent hukukunda buluşun, meydana getiren çalışanın mal varlığı olduğunu lisana getiren Suluk, “İşçinin, buluşunu yasa gereği patrona bildirmesi gerekiyor. Patron, 4 ay içerisinde buluş üzerinde yazılı olması koşuluyla tam hak talep edebiliyor. Şayet tam hak talep etmezse buluştan doğan haklar patrona geçmiyor, personelde kalıyor. Artık buluş özgür hale geliyor ve emekçi buluşu kıymetlendiriyor. Emekçi buluşuna gidip patent başvurusu yapabilir, üçüncü şahsa devredebilir, lisans verebilir, buluşu alıp öbür bir şirkete gidebilir. Bu süreçte önemli sorunlar ortaya çıkıyor.” sözlerini kullandı.
“İşveren buluş sahibine bedelini ödemek zorunda”
Suluk, bir patronun buluş üzerinde yıllarca çalıştığını, büyük yatırımlar yaptığını ancak bir seremoniyi yerine getirmediği için buluştan doğan hakların, çalışanın mal varlığında kaldığını belirterek, şöyle devam etti:
“Bu bir tuzak. Bilhassa de KOBİ’ler için. Zira KOBİ’ler bu işlerin çok farkında değiller. Çalışan buluşçuyla kontratlar yapılmalı, ‘Buluş İdare Sistemi’ kurulmalı. Buluş faaliyeti olan her işletmenin bu sisteme muhtaçlığı var. Örneğin A firmasında çalışan kişi buzdolabının soğutma sistemine ait bir buluş yaptı. Bu buluşu patrona gecikmeksizin yazılı olarak bildirmek zorunda. Patronun de kendisine bu bildirimin ulaşmasından itibaren 4 ay içinde tam hak talep etmesi gerekir. Yani ‘Buluş bizim işletmemize aittir.’ diyecek. Dediğinde buluştan doğan haklar işletmeye geçer. Sonrasında patron patent başvurusu yapmak ve buluşçuya ‘buluş bedeli’ ödemek zorunda. Yasa buna ‘makul bedel’ diyor. Bu buluş bedeli ne kadar olacak, ne vakit ödenecek bunlar prosedür kısmı. Yasa koyucu, patent hukukuyla işletmeleri buluş yapmaya teşvik ediyor. Buluş bedeli ödenerek çalışanı da teşvik ediyor.”
Buluşçunun yasalar nazarında “özellikli bir çalışan” olduğunu belirten Suluk, ortaya çıkan katma kıymetten buluşçuya ödenecek bedelin maaştan farklı olduğunu söyledi.
Suluk, buluşta tam hak talep eden patronun buluşçuya evvel teşvik mükafatı vermesi, bunun da net minimum fiyatın altında olmaması, sonrasında da bedelin ödenmesi gerektiğini kaydetti.
İhtilaf, tahkim hakemlerince çözülüyor
Suluk, buluşun pahasının de çarçabuk belirlenebileceğini tabir ederek, buluş faaliyeti yapan her işletmenin “buluş idare sistemi” kurması gerektiğini anlattı.
Buluş yapan personel ile patron ortasında türel bir sorun çıktığında hususun yargıya gitmediğini tahkim hakemleri aracılığıyla ihtilafın çözüldüğünü belirten Suluk, “İşçi geliştirdiği buluşu patrona bildirmez ve kendi ismine patent başvurusu yaparsa ya da buluşunu işten ayrılınca öteki bir firmaya götürürse, patronlar gasp davası açabilir. Zira patentin gasbı ya da buluşun gasbı kelam konusu. Patron buradan da uğradığı zararın tamamını ister. Bununla ilgili çok sayıda dava var. Bir de buluş bedeli uyuşmazlıkları var. Personel ben buluş yaptım bana bedel ödemiyorsun ya da az bedel ödedin deyip dava yoluna gidebilir.” diye konuştu.
“Öğretim elemanın geliştirdiği buluşun sahibi üniversite”
Suluk, yüksek öğretim kurumlarında geliştirilen buluşların sahibinin, yasal düzenlemeyle 2017’den sonra, onu ortaya çıkaran öğretim elemanı değil, üniversiteler olduğunu söyledi.
Türkiye’de buluş alanında yatırımların arttığını lisana getiren Suluk, “Ar-Ge harcamaları gayrisafi ulusal hasılanın yüzde 1.06’sına ulaştı. Gelişmiş ülkelerde bu ortalama yüzde 2. Önemli bir tırmanış kelam konusu. Bu giderek artıyor. Devlet bu işlere önemli oranda fon ayırıyor ve teşvik ediyor.” diye konuştu.
