Boğaziçi Üniversitesi Teknopark bünyesinde kurulan “Electrosalus” şirketinde hayata geçen girişimin öncülüğünü yapan Prof. Dr. Yasemin Palanduz Kahya, yaklaşık 30 yıldır akıllı stetoskop teknolojisi üzerinde çalışıyor. Kahya, 1980’li yıllarda kızı zatürre olunca, hastanın röntgen çektirmesine gerek bırakmayan, âlâ bir tanı prosedürü ne olabilir sorusu ile bu sahaya odaklandı.
Kahya ve ekibinin ortaya çıkardığı akıllı stetoskop, yapay zeka teknolojisiyle teneffüs seslerini tahlil ediyor ve akıllı telefonlar için şahsi olarak geliştirilen pratikte bunun sonuçlarını kullanıcıyla paylaşıyor, sonuçları doktora da iletebiliyor.
Ekip, zatürre, astım üzere marazların yanı sıra Kovid-19 tanısı için de ehliyetli ses verisi elde etmek için internet sitesi de (https://covid19oksuruktesti.org) kurdu. Burada elde edilen öksürük sesi olguları de pratiğe dahil edildikten sonra koronavirüs tanısı yapmak da mümkün olacak.
ABD ve 24 Avrupa memleketinde patent alındı
Prof. Dr. Yasemin Palanduz Kahya, gayelerinin tabiplerin noktasını almak değil, onlara yardımcı olmak olduğunu belirterek, teknolojiyi şöyle anlattı:
“1980’li yıllarda, kızım küçükken zatürre oldu. Stetoskopla konulan tanıyı nihaileştirmek için röntgen çektirilmesi gerekti. Bu, aklıma ‘Duyulan sesler, tanıya yönelik daha kesin bir usulle nasıl kullanılır?’ sorusunu getirdi. Cevabın teneffüs seslerinin daha muteber bir aletle dinlenmesi, kaydedilmesi ve tahlil edilmesiyle bulunabileceği fikriyle araştırmalarıma başladım. Öncelikle klasik stetoskop yanına geniş frekans aralığında ses kaydeden elektronik bir alet tasarladım. Bununla hastanelerdeki farklı tip hastalardan ses verisi toplandı. Modeller kurulup sağlıklı/hastalıklı sınıflandırılması yapıldı. Seslerin içindeki çeşitli marazların belirtileri olan ince, kalın çıtırtı, üfürüm üzere ek sesleri sezen, özelliklerini çıkaran, sınıflandıran yeni algoritmalar geliştirildi. Daha sonra aletin farklı modelleri de tasarlandı. Örneğin 14 dinleme noktası olan yelek üzere giyilebilir bir modeli geliştirildi.”
Akıllı telefonlar ve kablosuz muhaberenin gelişmesiyle sistemi herkesin kullanabileceği mobil platforma taşımak istediklerini söz eden Kahya, “Bu maksatla sistemin şu üç ana öğesini oluşturduk ve geliştirdik: Taşınabilir, bluetoothlu ve teneffüs seslerini dinleyip kaydedebilen küçük bir aygıt, bununla eşleşen mobil cihazlar için bir tatbik, ana sunucu bilgisayar ve doğrulanmış yeni olguyla kendini mütemadi yine eğiten ve tabip tanısına destek olan akıllı algoritmalar. Böylece elde edilen sonuçlar ana bilgisayardan kullanıcıya ve şayet istenirse doktora da gönderilebilecek duruma geldi. Kayıtlar ilerde referans oluşturmak için saklanıyor. Bu sayede sistem akciğerlerin durumu ile ilgili kayıt ve takip sistemi oluşturuluyor.” diye konuştu.
Kahya, akıllı stetoskop için çok yakın vakitte ABD’de ve Türkiye dahil 24 Avrupa memleketinde patent alındığını kaydetti.
Siteden elde edilen donelerle ek tanı testinin hayata geçirilmesi hedefleniyor.
Prof. Dr. Yasemin Palanduz Kahya, illetin uzaktan denetimi ve sağlıklı-hastalıklı tanısı yapıldığı için “akıllı stetoskop”un mahsusen hekim olmayan ücra noktalarda çok büyük yararları olduğunun altını çizerek, şu haberleri verdi:
“Bunun yanı sıra yatalak bir hasta için de bu beğenilen. Salgın yaşadığımız bu günlerde Kovid-19 ve gibisi salgınlarla ilgili tanı oluşturmada da bu teknolojinin çok büyük yararları olacağına inanıyorum. Hekimler açısındansa hastayı uzaktan dinleme, ses bulgularının tahliline erişme, marazın seyrini takip etme ve toplu sıhhat tarama çalışmalarını kolaylaştırmak üzere birçok yarardan bahsedebiliriz. Bu arada sistemimizin tabiplerin konumuna geçmek için değil, onlara yardımcı olmak için tasarlandığını da belirtmeliyim. Kovid-19 hastalarından gerek telefon gerekse bilgisayar aracılığı ile öksürük seslerini kaydeden bir internet sitesi de (https://covid19oksuruktesti.org) hayata geçirdik. Burada elde edilen öksürük sesleri ile Kovid-19’a has akıllı algoritmalar geliştirilmesi ve ek bir tanı testinin hayata geçirilmesi hedefleniyor. Gerekli akreditasyon ve sertifikasyon çalışmalarından sonra gerek ulusal gerekse memleketler arası pazarlarda tümüyle bir Türk teknoloji eseri olarak akıllı stetoskopun üretimini yapmak istiyoruz. Akıllı stetoskopun birebir dijital termometre üzere yaygın kullanışlı bir tıbbi tanı aygıtı olmasını hedefliyoruz. Bunun yanı sıra Sıhhat Bakanlığının e-NABIZ sisteminin bir modülü olmayı amaçlıyoruz.”
Orta ve uzun vadede tıbbi tanı ve ölçüm cihazları konusunda yeni eserler planladıklarını lisana getiren Kahya, eserin ulusal ve milletlerarası pazarda mahal bulması için destek verecek yatırımcı arayışlarına başlama aşamasında olduklarını bildirdi.
30 yıllık yolculuk
Kahya, araştırmaları yürütebilmek için Boğaziçi Üniversitesi Elektrik-Elektronik Mühendisliği Kısmı bünyesinde LAL (Lung Acoustics Laboratory) laboratuvarını kurduğunu, burada lisanstan doktoraya birçok talebenin çalıştığını ve çok sayıda ilmî yayın, tez ve bitirme girişimi üretildiğini anlattı.
Girişim bu evreye ulaşırken geçen 30 yıllık yolculuğunda birçok Boğaziçi Üniversitesi lisans, yüksek lisans ve doktora talebesinin ek verdiğine işaret eden Kahya, kelamlarını şöyle tamamladı:
“Boğaziçi Üniversitesi bünyesindeki KOSGEB ve Boğaziçi Üniversitesi TEKNOPARK’tan çıkan bir şirket olan Electrosalus BÜ-sanayi işbirliği açısından çok kıymetli. Patentleme çalışmalarını bu şirketimiz üzerinden yaptık. Büsbütün Boğaziçi Üniversitesi, münasebetiyle Türkiye’de geliştirdiğimiz tümüyle yerli bu teknolojiye katkı veren tüm talebelerimle gurur duyuyorum. Girişimin en son etabında hizmet alan o zamanki doktora talebem, şu anda Haber Üniversitesinde doktoralı tedrisat üyesi olan Dr. İpek Şen de patent müellifidir. Hala projeyi, yüksek lisans mekteplim olan Çağlayan Şerbetçi ve lisans mekteplim Metehan Zorluoğlu ile yürütüyorum. Dr. İpek Şen ve girişimin öhceki safhalarında çalışmış olan doktora talebem Onur Çınar da hala danışman olarak girişimde nokta alıyorlar. Sistemimizin tıbbi haberleri konusunda destek vermiş olan, hasta kayıtlarında yardımcı olmuş olan Prof. Dr. Günseli Kılınç, Doç. Dr. Sibel Yurt, Dr. Filiz Süngün ile girişimin oluşumuna müşterek çalışmalarımızla destek vermiş olan pahalı öğretmenim Prof. Dr. Bülent Sankur’un isimlerini da zikretmek istiyorum.”
