İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Mühendislik Fakültesi Sismoloji Ana Bilim Kolu Lideri Prof. Dr. Eşref Yalçınkaya, ” Zira fayın kırdığı kesimin yapısı, kırılan kesim bizim için nasıl bir yapıya sahip olduğu çok kıymetli. Bunun taşıdığı yük, nasıl bir gereçten oluştuğu zelzelenin tesirlerini nasıl gözlemleyebileceğimizde direkt tesirli. Biz küçük zelzeleleri gözleyerek aslında bir yapı tahlili de ortaya koymaya çalışıyoruz” dedi.
FAY HALA HAREKETSİZ DURUMDA
100 yıldan uzun müddettir sessiz durumda olan Ganos Fayı, sismolojik müşahede istasyonlarıyla incelendi. Kaydedilen eksi büyüklükteki mikro sarsıntılarla, fayın zelzele üretme karakterini ve kırılma özelliklerini anlamak, gelecek zelzele tehlikesini ortaya koyabilmek ve dünyanın en riskli sismik boşluklarından biri olarak nitelendirilen Kuzey Anadolu Fay Zonu’nun Marmara Denizi içindeki modülünü yorumlayabilmek açısından son derece kıymetli. Ganos Fayı, Marmara Denizi’ndeki fay sınırının karada bulunan kısmı. 108 yıl evvel 7,4 büyüklüğünde zelzele üreten bu fay hala hareketsiz durumda. Tekirdağ’ın Şarköy ilçesindeki Mürefte bölgesinde 1912’de gerçekleşen sarsıntısı üreten fayı incelemek üzere Türkiye-Almanya işbirliğiyle, İstanbul ve Boğaziçi üniversiteleri, Almanya GFZ Enstitüsü ve TÜBİTAK’tan bilim insanlarının yürüttüğü bir çalışma bulunuyor. Şarköy’ün birçok noktasına 20 ile 50 ortasında Ganos fay çizgisi üzerine sismolojik müşahede istasyonları kuruldu. Bu müşahede istasyonlarıyla eksi büyüklükteki mikro sarsıntılar dahi 2 yıl boyunca kaydedildi. Artık bilim insanları bu elde ettikleri dataları bir yıl boyunca inceleyerek Marmara Bölgesi’nin depremsellik karakterini öğrenmeye çalışacak.
YAKLAŞIK 100 YILDIR GÜÇ BİRİKTİYOR
Kuzey Anadolu Fay Zonu’nun Marmara Bölgesi’ndeki kara üzerinde olan en batı kısmını Ganos Fayı oluşturuyor. Bu fay yaklaşık 100 yıldır güç biriktirmeye devam ediyor. Ganos Fayı’nın sarsıntı üretme karakterini ve kırılma özelliklerini anlamak, fayın gelecek zelzele tehlikesini ortaya koyabilmek açısından, dünyanın en riskli sismik boşluklarından biri olarak nitelendirilen Kuzey Anadolu Fay Zonu’nun Marmara Denizi içindeki modülünü yorumlayabilmek açısından son derece değerli olduğu bildiriliyor. Fay üzerinde Güzelköy-Gaziköy-Hoşköy ve Sofuköy-Kavakköy ortasındaki bölgelerde sık sık kurulan istasyon ağı sayesinde -güneş paneli ve sismometre setleri ile fay üzerinde meydana gelen mikro sarsıntılar dahi kaydedildi.
İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Mühendislik Fakültesi Sismoloji Ana Bilim Kolu Lideri Prof. Dr. Eşref Yalçınkaya, kurulan istasyonlarla ulusal istasyonların tespit edemediği mikro seviyedeki yer hareketlerini tespit edeceklerini belirterek, “Mikro etkinlikler tahminen bunlar üzerinde bize değerli şeyler söyleyebilirler. Tesirin nasıl gerçekleşebileceği konusunda kıymetli avantajlar sunabilirler. Maksadımız bunları gözlemleyebilmek. Bir kırılma olacak. Lakin bu kırılmanın düzeneği ve tesirleri nasıl ortaya çıkabilir, hakikat bir risk hesabı yapabiliyor muyuz, yapılarımızı nasıl bir harekete karşı hazırlamalıyız? Bunun araştırmasını yapmaya çalışıyoruz” dedi.
Demirören Haber Ajansı’na (DHA) proje ve Marmara’nın sarsıntı riski ile ilgili değerlendirmelerde bulunan, Prof. Dr. Eşref Yalçınkaya, şunları söyledi:
“Marmara Bölgesi epey aktif bir bölge ve zelzele üretmeye devam ediyor. Son yaşadığımız sarsıntı de yeniden Marmara Bölgesi içinde ana kolun çabucak biraz daha güneyinde Şarköy, Hoşköy açıklarında meydana gelen orta büyüklükte bir zelzele. Direkt ana fay üzerinde diyemesek de onun kollarında, kesimlerinde birisi. Marmara Bölgesi irili ufaklı birçok parçayı içinde barındırıyor. Her ne kadar biz ana fay zonundan emin olsak da bunun kimi küçük kesimleri değişik farklı açılarda, farklı büyüklüklerde, kendi boyutlarına bağlı olarak zelzele üretmeye devam ediyor. Yaşadığımız zelzele de onlardan birisiydi. Sonuçta biz bütün zelzelelerin birbirileriyle etkileşim içinde olabileceğini hesaba katıyoruz. Ama direkt bir büyük sarsıntısı oluşturabilecek tesire sahip olduğu konusunda şimdi kâfi bilimsel dataya sahip değiliz. Ama hepsini başka itinada incelemek zorundayız. Zira bunların hepsi ana zonun ürettiği fayların birisi. Onların üzerinde etkileşim. Birbirileriyle olan etkileşimleri kesinlikle yeni zelzelelerin oluşmasına neden olacaktır. Bundan sonrada olacaktır misal zelzeleler. Ana fay zonu kırılmayı bekleyen büyük bir zelzeleye sahip. Lakin onun kesimleri küçük sarsıntılar üretmeye devam edecek. Etkileşimde bunlar elbette, birtakımı ana fay zonu üzerine artı yük bindirirken, birtakımı da ana fay üzerindeki yükü boşaltabiliyor. Bunlar büsbütün düzeneklerine, uzaklıklarına, kırdıkları fay modüllerine bağlı olarak değişecektir. Hepsi düşünülebilir, hepsi hesaba katılabilir. Biz sarsıntı tehlikelerini belirlerken küçük fayları da es geçmiyoruz. Onların ürettiği zelzeleleri de kesinlikle dikkate almak istiyoruz. Direkt çok aktif bir yer değil, çok faal bir yarar değil lakin olumlu ya da negatif tesire sahip olabilir. Sonuçta burası epeyce büyük bir kırık. Bunun üzerindeki küçük sarsıntılardan başlayın da, orta büyüklükteki zelzelelere kadar kırılmalar üretmeye devam ediyor. Ancak hepsinin tesirleri birbirini takip edebilir, sönümlendirebilir. İncelemelerin sürmesi gerekir. Ana fayın nasıl bir düzenekle oluşabileceğini kestirim etmek açısından da küçük zelzeleler bizim için son derece kıymetli.”
“VERİLERİMİZİ İNCELEME AŞAMASINDAYIZ”
“Projemiz Ganos Fayı üzerindeki bir sismik aktifliği izleme projesiydi.” diyen Prof. Dr. Yalçınkaya, şöyle devam etti:
“Ganos Fayı üzerinde Marmara Fayı’nın karaya çıktığı bölgede çok ağır bir sismik müşahede ağı kurduk. Bu müşahede ağıyla çok küçük sarsıntıları yani ulusal ağın kaydedemediği zelzeleleri kaydetmeye çalıştık. Mikro zelzele aktifliği bizim açımızdan o faydaki kırılma özelliğini tanıyabilme ve anlayabilme açısından son derece kıymetli. Olağan ulusal ağlarımızla biz bu zelzeleleri ne yazık ki yakalayamıyoruz zira bunların güçleri çok küçük. Lakin bu halde kurduğumuz lokal ağlarla bunları gözlemleyebiliyoruz. Mikro etkinlikler bize o fayın ne kadar canlı olduğunu, nerelerinin ne kadar aktiflik üretebileceği konusunda ipuçları sağlıyor. Birebir vakitte da fayın kırılma düzeneğiyle ilgili de birtakım parametreler türetmemize de yardımcı oluyor. Biz benzerini keşke elimizde olsa da Marmara Denizi’nin tabanında de yapabilsek. Her ne kadar lokal ağlarla yani okyanus tabanı araçlarla bunları gözleme imknına sahip olsak da kâfi olmuyor. Karadaki modülü bizim için son derece değerli. Biz de bu gayeyle buraya bir sismik aktiflik çok sayıda istasyon yerleştirdik. Bu istasyonlarımız misyonunu yaptı, iki yıl boyunca bilgi topladı. Artık istasyonlarımızı topladık yerden, bilgilerimizi inceleme kademesindeyiz. Bu bölgenin depremsel aktifliğine değerli bir katkıda bulunmasını bekliyoruz.”
VAKIT İÇİNDE SONUÇLARINI GÖRMEK İSTİYORUZ
Prof. Dr. Yalçınkaya, “Öncelikle emelimiz Ganos Fayı’nın karakterini belirlemek için kurduğumuz bir projeydi. Mühleti doldu. Elbette Türkiye’nin birçok yerinde misal sismik aktifliklerin izlenmeye çok muhtaçlığı var. Son sarsıntıda aygıtlar alanda olsaydı bizim bilgi sayımızı çok arttıracaktı. Zira olan zelzeleler yalnızca sizin hissedebildiğiniz 20-30 tane ancak onun öncesinde ve sonrasında çok daha fazla sayıda mikro aktiflikte gözlemlenmiş olabilir. Onları dahi kaydedebilirdi bu kadar yakın bir sistem. Zira biz o vakit bu oluşan sisteme yakın olacaktık. Ne yazık ki biz onu kaçırmış olduk. Benzerilerini biz daha evvel kaydettik. Daha evvel olmuş olan sarsıntılar var, Silivri sarsıntıları var, daha evvelkiler var. Biz mümkün mertebe hepsini kaydettik. Bunları vakit içerisinde inceleyip sonuçlarını görmek istiyoruz” biçiminde konuştu.
“KÜÇÜK ZELZELE NE KADAR FAZLA OLURSA O KADAR ÇOK KAYIT TOPLAMIŞ OLUYORUZ”
“İnsanoğlunun hissedebildiği zelzeleler çoklukla 3 ve üzeri sarsıntılar. Lakin bizim kastettiğimiz sarsıntılar negatif büyüklükteki zelzeleler. Yani eksi 1-1,5’a kadar düşen büyüklükteki depremler” diyen Prof. Dr. Yalçınkaya, şöyle konuştu:
” Negatif büyüklükte sarsıntı olur mu, diye soracaksınız; bir referans durumuna nazaran hesaplanan büyüklükler. Bu referans bedelinden daha düşük zelzeleler negatife kadar inebilir. Bizim kaydettiğimizin birçok negatif büyüklükteki zelzeleler. Eksi 0,5-1 büyüklüğünde zelzeleler. Bunu başka müşahede ağlarının kaydetmesi imkn yok. Mikro zelzele aktifliğini gözlemek bizim açımızdan çok değerli. Zira fayın kırdığı kesimin yapısı, kırılan modül bizim için nasıl bir yapıya sahip olduğu çok değerli. Bunun taşıdığı yük, nasıl bir materyalden oluştuğu sarsıntının tesirlerini nasıl gözlemleyebileceğimizde direkt tesirli. Biz küçük zelzeleleri gözleyerek aslında bir yapı tahlili de ortaya koymaya çalışıyoruz. Hem kırılmanın nasıl gerçekleşeceği hem de dalga yayılımının nasıl oluşacağı ile ilgili kıymetli bilgiler toplamaya çalışıyoruz. Yalnızca büyük sarsıntıları kullanarak bunu yapma imknımız yok. Zira büyük zelzele sayısı çok az. Fakat küçük sarsıntı ne kadar fazla olursa o kadar çok kayıt toplamış oluyoruz. Kırılmanın yapısını ortaya koyabilmek için bu çeşit küçük zelzelelerin tesirlerini de belirlemek son derece faydalı bizim açımızdan. Çok istasyonla, fayın üzerinde her bir sarsıntının kat ettiği yolu, düzeneğine, kaynak özelliklerine bağlı olarak ortaya koyabilme imknına sahip oluyoruz bu projelerle. Bu detaylı bilgi bize yarın tahminen Marmara içindeki kırılmanın ya da Ganos üzerindeki bir kırılmanın tesirlerini daha yeterli varsayım edebilme, riski daha düzgün belirleyebilme istikametinde kıymetli bilgiler taşımasını umut ediyoruz.”
Prof. Dr. Yalçınkaya, kelamlarını şöyle tamamladı:
“Kırılma düzeneğiyle ilgili bilmediğimiz birçok şey var. Kırılmanın düzeneği bir zelzelenin ürettiği tesirlerin karada nasıl gerçekleşeceğini belirleyen çok değerli bilgiler taşıyor. Detaya inmemiz lazım. Fay üzerindeki kırılma noktalarının, gerilme noktalarının nasıl yayıldığı, bunların ne kadar gerilme biriktirebileceği konusunda değerli bilgilere gereksinimimiz var. Mikro etkinlikler tahminen bunlar üzerinde bize kıymetli şeyler söyleyebilirler. Tesirin nasıl gerçekleşebileceği konusunda değerli avantajlar sunabilirler. Hedefimiz bunları gözlemleyebilmek. Bir kırılma olacak ancak bu kırılmanın düzeneği ve tesirleri nasıl ortaya çıkabilir, gerçek bir risk hesabı yapabiliyor muyuz, yapılarımızı nasıl bir harekete karşı hazırlamalıyız? Bunun araştırmasını yapmaya çalışıyoruz. Bunun öngörülerini, araştırmalarını nasıl bulabilirizi araştırıyoruz.”
