Covid’li bir kış öngörüsünde bulunmak epey karmaşık ve kimi belirsizlikler hakim olsa da hem endişelendirecek hem de iç rahatlatacak birtakım nedenler var.
Kuzey yarımkürede kışın ne kadar makûs geçeceği yalnızca koronavirüse değil, kışın beliren öteki virüslere, kendi davranışlarımıza ve hükümet siyasetlerine bağlı olacak.
Ayrıyeten bir virüsün yol açtığı enfeksiyonun bir başkasını engellediğine dair yeni bilimsel bilgiler de var; lakin bunun koronavirüs açısından nasıl işleyeceği şimdi tam olarak bilinmiyor.
Koronavirüs kışın daha fazla mı yayılacak?
Bu soru hala yanıtlanmamış olsa da öteki virüsler hakkındaki bilimsel göstergeler “evet” tarafında.
Covid-19’a yol açan yeni koronavirüs dışında, bildiğimiz nezle semptomlarına neden olan dört farklı koronavirüs tipi daha var. Bunlar kışın daha kolay yayılıyor. Bunun dışında influenza, rinovirüs ve teneffüs yollarını etkileyen RSV virüsü kışın yaygınlaşıyor.
Londra Hijyen ve Tropikal Hastalıklar Fakültesi’nden Dr. Rachel Lowe, “Kışın tepe yapan başka virüslere bakarsak mevsimsel tesir kelam konusu olabilir. Lakin bunun nedeni, hava şartlarından mı yoksa insan davranışından mı kaynaklandığı tam bilinmiyor” diyor.
Tüm virüsler hava soğukken insan bedeni dışında daha uzun mühlet canlı kalabiliyor. İngiltere’de hükümetin bilimsel tavsiye kümesi (Sage), koronavirüs için en elverişli sıcaklığın 4 santigrat derece olduğunu belirtiyor. Ayrıyeten virüsün etkinliğini azalttığı sanılan mor ötesi (ultraviyole) güneş ışınları kışın daha az.
Kışın kapalı ortamda daha fazla bulunuyoruz; pencereler kapalı olduğundan havalandırma da daha az. Tüm bu faktörler koronavirüsün yayılmasına neden oluyor.
İngiltere Tıp Bilimleri Akademisi raporuna nazaran, karamsar bir kestirimle bu kış ülkede 250 bini aşkın vefat olabilir.
Virüs taşıyan bir kişinin bunu kaç şahsa bulaştırdığını tabir eden R sayısının bunda tesirli olduğu belirtiliyor. Şu an 1.0’in altında olan R’nin kışın 1.7’ye yükseleceği varsayım ediliyor. Kısıtlamalar öncesinde R sayısı 3.0 civarındaydı.
Lakin R sayısında daha küçük bir artış olay sayısının da daha az artmasına yol açacaktır.
Londra’daki Imperial College’dan Prof. Wendy Barclay “İnsanlar makul ve haklı olarak kaygılılar” diyor. “İkinci bir dalga olması ihtimali yüksek; sürü bağışıklığı düzeyine ulaşmadığımız açık ve ikinci dalga için kış elverişi bir vakit. Şu an büyük bir bilinmezle karşı karşıyayız ve süreç makûs gelişebilir.”
Bugüne dek İngiltere nüfusunun yüzde 5’inin koronavirüse yakalandığı, yani yüzde 95’in virüse karşı hiçbir bağışıklığının olmadığı biliniyor. Virüsün denetimi elden kaçtığında hadise sayılarının nasıl arttığını ABD örneğinde görüyoruz.
Grip üzere başka kış virüsleri sorun olur mu?
Kışın koronavirüste ikinci dalganın yanı sıra grip enfeksiyonlarının da yaygınlaşması istikametinde tasalar var.
Lakin bu mevzuda net bilgi yok ve olağan kuralların ne kadarının geçerli olacağı şimdi bilinmiyor.
Koronavirüs salgını nedeniyle alınan tedbirler (sık el yıkama, maske, toplumsal uzaklık, konuttan çalışma vs.) başka virüslerin yayılmasını da etkileyecektir. Hong Kong’da salgın sırasında uygulanan kısıtlamalar nedeniyle grip salgınının da azaldığı, şu an kış mevsimini yaşayan Avustralya’da grip salgınının neredeyse hiç olmadığı yahut olağandan geç başlayacağı görülüyor.
Şili ve Güney Afrika üzere başka güney yarımküresi ülkelerinde de grip ve öbür kış virüsleri bakımından benzeri bir tablo kelam konusu.
Fakat kuzey yarımkürede de birebir şeyin olacağı beklentisine girmek tehlikeli olur. Grip mevsiminde uygulanan kısıtlamalar, okulların kapatılması ve uçuşların sınırlanması grip salgınında tesirli olurdu. Lakin şu an kuzey yarımkürede birçok ülke kısıtlamaları gevşetmiş bulunuyor.
Prof. Barclay, “Sosyal aralık grip olaylarını azaltmış olabilir, ancak buna bel bağlayamayız” diyor.
Koronavirüs semptomlarına misal ateş ve öksürüğe yol açan kış virüsleri yüksek düzeyde seyrederse çok daha fazla insanın test olması gerekecek.
Liverpool Üniversitesi’nden Prof. Julian Hiscox, “İkinci dalgaya hazırlıklı olmalı ve toplumsal aralık ve el hijyeni konusunda önlemi elden bırakmamalıyız, aksi halde ikinci dalga gelecektir” diyor.
“Hazırlıklı olmamız gereken bir husus, semptomların benzerlik gösterdiği üç-dört teneffüs yolu enfeksiyonu ortasında teşhisi kolaylaştıracak testleri geliştirmek olabilir. Bu durumda hastanın Covid mi yoksa grip olduğu çabucak tespit edilebilir.”
Bu nedenle İngiltere’de test kapasitesinin günlük 500 bine çıkarılması ve mümkün olduğunca fazla bireye grip aşısı yaptırılması hedefleniyor.
Virüsler karıştığında ne olur?
Bilim etraflarında en çok merak edilen hususlardan biri Sars-CoV-2 ismi verilen yeni koronavirüsün kışın öteki virüslerle ne formda etkileşim göstereceği sorusu.
Teneffüs yollarını etkileyen virüsler bedende tıpkı bölgeleri enfekte etmek üzere programlanmış: Burun, boğaz ve akciğer hücreleri. Bu durum virüsler ortasında rekabete yol açabilir.
Araştırmalar, bir viral enfeksiyonun bir başkasını devre dışı bıraktığını gösteriyor. Örneğin, 2009’da yayılan bir rinovirüsün Avrupa’da domuz gribini geciktirmiş olabileceği düşünülüyor.
Çünkü bir enfeksiyona karşı bağışıklık sisteminin geliştirdiği reaksiyon bir oburunu de engelleyebiliyor.
Glasgow Üniversitesi’nden Dr. Pablo Murcia, “Bir virüs kişiyi enfekte ettiğinde doğal bağışıklık sistemi reaksiyon veriyor ve enflamasyona yol açıyor, bu birinci reaksiyon ise bir müddetliğine birtakım virüslere karşı müdafaa sağlayabiliyor” diye açıklıyor.
Lakin tıpkı araştırmalar birtakım virüslerin birebir anda birlikte yayılabildiğini de gösteriyor. Pekala yeni koronavirüs bu karmaşık tabloda nasıl hareket ediyor olacak?
Dr. Murcia, “Elimizdeki datalar gribe yol açan influenza virüsünün başka virüslerle tıpkı anda enfeksiyonu çok nadir durumlarda görülüyor, bu yüzden sanırım Sars-CoV-2 ile influenzanın birlikte enfeksiyonu pek kelam konusu olmayacak” diyor.
Her iki virüsle birebir anda enfekte olmuş az sayıda olaya rastlandığı ve virüslerin tek başına yol açtığı enfeksiyondan çok daha ağır sonuçlar görüldüğü belirtiliyor.
Dr. Murcia, öbür koronavirüs tiplerinin RSV, adenovirüs ve kimi parainfluenza virüsleri ile birebir anda enfeksiyona yol açtığını söylüyor. Murcia, “Bugün ve gelecek konusunda tasalarım var” diyor
