Bu fikir çok uzak bir geleceğe ilişkin değil. Birtakım Avrupalı akademisyenler, müze ziyaretlerini çok daha eğlenceli hale getirmek için önümüzdeki üç yıl boyunca, 16. yüzyıldan 20. yüzyılın başlarına kadar kıtadaki en değerli kokuları tespit etmeye çalışacak.
Koku tarihçileri, parfümcüler, kimya ve bilgisayar bilimcileri de dahil olmak üzere yaklaşık 20 uzman, 3,3 milyon dolara mal olacak ve Avrupa Birliği tarafından finanse edilen Odeuropa projesi için bir ortaya gelecekler.
Bilim insanları, bu çalışmayla birlikte “Koku Mirası Ansiklopedisi” oluşturmayı hedefliyorlar.
Ansiklopedi şu anda sadece edebi açıklamalarda yer alan kokuları içerecek olsa da daha sonra teknolojinin yardımıyla yine yaratılacak.
Kelam konusu kütüphane, Marie-Antoinette’in parfümünden sanayi ihtilalinin metalik fabrika havasına kadar her şeyi içerebilir.
Koku arkeolojisi
Odeuropa projesini yöneten Hollandalı kültür tarihçisi Inger Leemans bahse ait BBC’ye verdiği demeçte, projenin insanın koku alma geçmişi hakkında olduğunu söyledi.
Leemans, “Kokular tecrübelerimizi şekillendiriyor. Fakat bu mevzuda geçmiş hakkında çok az duyusal bilgiye sahibiz” diye konuştu.
Kokuların maddi ve manevi olarak uçucu olduğunu söz eden Leemans, “Bu sebeple onları nasıl koruyacağımızı düşünmemiz gerekiyor” dedi.
Kelam konusu teşebbüs ocak ayında başlayacak. Bilim insanları kitaplardaki, tarihi evraklardaki, sanat yapıtlarındaki ve müze koleksiyonlarındaki kokulara ilişkin referansları yedi lisanda tahlil edecek bir algoritmayı kullanacak.
İngiltere’deki Anglia Ruskin Üniversitesi’nden koku tarihçisi ve projeye de dahil olan William Tullett de, koku alma duyusunun değerinin Covid-19 salgını ile bir arada ne kadar kıymetli olduğunun ortaya çıktığını söyledi.
Tullett, BBC’ye verdiği demeçte, “Koku günlük hayatımız için çok kıymetlidir. Hakikaten pandemide de insanların virüse yakalandıktan sonra koku alma duyularını kaybettiklerini gördük. Yapmak istediğimiz şey, kokunun insan tecrübesinin temel bir modülü olduğunun farkına varmak ve bunu yakalamak” diye konuştu.
Pekala fakat geçmişten gelen kokuları nasıl kurtarırsınız?
Bir kentin kokuları
Leemans, bunu yapmanın farklı yolları olduğunu anlatıyor:
Kimya uzmanlarının tarihi objelerden parçacıklar çıkararak ve kimyasal yapılarını tahlil ederek hususların kokuları hakkında bilgi edinme ismine sahip oldukları birtakım teknikleri var.
Uzmanların belli bir vakitte bir objenin nasıl koktuğunu belirlemeleri için ise bir yerin tarihî şartlarının dikkate aldıkları yorumlayıcı bir sistemleri daha var.
Hollandalı akademisyen Leemans, “Lavanta üzere çok özel bir aromadan bir kentteki havanın kokusuna kadar gidebilirsiniz” diyor.
Bu bilgi kimya ve parfüm uzmanlarının Avrupa müzelerindeki birtakım özel stantlarda geçmiş zamanlardaki kokuları tekrar yaratacakları Odeuropa projesinin son kademesin kolaylaştıracak.
Projeye dahil olan araştırmacılardan biri de Hollandalı sanat tarihçisi Caro Verbeek.
Duyusal tarih konusunda uzmanlaşmış Verbeek, son 20 yıl içerisinde koku alma tecrübeleri üzerine birtakım işlerin küratörlüğünü yaptı. Bunlardan sonuncusu 2015 yılında Amsterdam’daki ünlü Rijksmuseum’da gerçekleşti.
Verbeek, parfümer ikili Birgit Sijbrands ve Bernardo Fleming ile ortaklaşa, Jan Willem Pieneman’ın ‘Waterloo Savaşı’ yapıtı (1824) de dahil olmak üzere müzenin birkaç ünlü yapıtı için kokular geliştirdi.
BBC’ye konuşan Verbeek, The Battle of Waterloo işi için şunları söyledi:
“Waterloo Savaşı tablosundan, çamur, at ve deri ile karıştırılmış barut kokuları aldık. Beşerler da bunu kokulu çubuklar vasıtasıyla koklayabildi.
“Halkın sanat yapıtlarını algılama biçimini büsbütün değiştirdi. Birebir vakitte da insanların sanat yapıtlarını manaya, beğenme ve takdir etmelerinin de daha kapsayıcı bir yolu oldu. Örneğin görme engelli beşerler için çok kapsayıcı oldu.”
Verbeek, Odeuropa projesinin bu tecrübesi güçlendireceğine inanıyor, “Artık daha fazla insan tarihin kokusunu alabilecek” diyor ve ekliyor:
“Değişen kokular bize hassas bir miras veriyor; onları hayal edemiyoruz. Artık onları yakalama ve tekrar üretme vakti.”
