2015 yılında “konglomerat” (farklı alanlarda çalışan birçok şirketin tek şirket altında bir ortaya gelmesiyle oluşan yapı) olarak kurulan Alphabet Inc.’in çatısı altında faaliyet yürüten ve 1 trilyon dolarlık piyasa bedeliyle dünya devleri ortasında olan Google, yaklaşan ABD seçimlerinde kullanıcı bilgilerini manipüle etme ve ticari manada da haksız rekabetlere yol açma suçlamasından ötürü Donald Trump idaresiyle sıkıntı günler geçiriyor. 2018 yılından bu yana Trump, Google’ın arama motoru hizmetlerinin hileli ve yasadışı biçimde işletildiğini argüman ediyor ve şirkete yönelik türel yaptırımlara başvurulması gerektiğini söylüyor.
2018 yılı içerisinde Trump, Google’ın arama motorundaki sonuçlarda kendisinin ve Cumhuriyetçi temsilcilerin aleyhine olan haberlerin ön planda olduğu ve Google arama sonuçlarındaki bilgilerin hileli bir prosedürle elde edildiği tezlerini gündeme getirmişti. Bugünlerdeyse Trump idaresi hukuksal manada somut bir adım atarak, ABD Adalet Bakanlığı aracılığıyla Google’a büyük ölçekli bir dava açtı. Trump idaresinin bu teşebbüsü, zamanlama açısından manidar olarak karşılansa da davanın içeriğine bakıldığında aslında mevzunun seçim gündeminden bağımsız olarak kıymetlendirilmesi gerektiği düşünülüyor.
Google’a açılan davanın içeriğinde neler var?
Trump idaresi 20 Ekim’de, Florida, Georgia, Mississipi, Teksas üzere 11 farklı eyalet mahkemesinin de iştirakiyle, haksız rekabete neden olup yasadışı inhisar oluşturmak ve tüketicilere ziyan vermek suçlamasıyla Google’a dava açtı. ABD tarihinin en değerli davalarından biri olarak nitelendirilen davanın içeriğine nazaran Google, memleketler arası alanda rekabet ortamını yok edecek yasadışı taktikler uygulayarak, arama motoru hizmetleri ve dijital/çevrimiçi reklamcılık alanlarında “imparatorluğunu” güçlendiriyor.
Rekabete alışılmamış davranışının bir sonucu olarak Google’ın, ABD içerisindeki tüm genel arama motoru sorgularının yaklaşık yüzde 90’ını ve taşınabilir aygıtlardaki sorguların yaklaşık yüzde 95’ini oluşturduğu tabir ediliyor. Dava metninde değinilmeyen lakin siyasi temsilciler ortasında tartışılan bir öteki önemli husus ise, Google’ın ABD seçimlerine müdahale gayeli kimi teşebbüslerde bulunduğu ve bu doğrultuda kullanıcıları manipüle ettiği tezi. Google’ın kullanıcı datalarını hukuka alışılmamış biçimde elde edip bunları kullandığını argüman eden Trump idaresi, Google aramalarında Cumhuriyetçiler ve özel olarak Trump hakkında olumsuz haberlerin öne çıkarıldığını da belirtiyor.
Dava metninde Google’a reaksiyon oluşturmak için tüm internet kullanıcılarına bir davet yapılması da dikkat çekiyor. Metinde, Google’ın milyarlarca kullanıcı için internete açılan rakipsiz bir ağ geçidi olduğu; reklam verenlerin çok yüksek meblağlar ödemek zorunda kaldığı (arama motorlarındaki reklam meblağlarının yıllık 50 milyar doları aştığı ve Google’ın burada başat aktör olduğu belirtiliyor); ABD’li tüketicilerin, Google’ın kapalılık siyasetlerini ve şahsî dataları kullanmasını kabul etmek zorunda kaldığı; hasebiyle ABD’lilerin bu hukuk dışı gidişata dur demeleri gerektiği belirtiliyor.
İlgili dava metni incelendiğinde, Google hakkındaki suçlamaların neredeyse tamamının iktisada dair olduğu görülse de birtakım kısımlarda Google’ın siyasi boyutuyla da bir “tehlike” arz ettiğinin düşünüldüğü çıkarımı yapılabilir. Örneğin, dava metninde genel manada Google ile Apple ortasında bir kıyaslama yapıldığı ve Apple’ın bilakis Google’ın üçüncü taraflarla işbirliği yaptığına (örneğin Çinli Huawei, ZTE üzere markalarda Android’in kullanımı) işaret edildiği görülüyor. Trump idaresinin ulusal güvenlik açısından Çinli şirketleri tehdit olarak algıladığı göz önünde bulundurulursa, bu dava metninde de bu türlü bir algının yer aldığı söylenebilir.
Google ABD seçimlerine müdahale edebilir mi?
Dünyanın en büyük arama motoru olarak bilinen Google, sahip olduğu milyarlarca kullanıcısıyla dijital ortamda devasa bir bilgiye sahip. Kullanıcılarının ferdî bilgilerini elde etmekten çok yapay zekâ algoritmalarıyla oluşturulan kullanıcıya özel datalar, Google açısından değer biçilemez bir nitelikte.
Kullanıcılarının bilgilerini daima olarak işleyen Google, arama motorunda nelerin arandığı; alışveriş sitelerinde ne üzere eserler satın alındığı; YouTube’dan ne tıp görüntülerin izlendiği; Haritalar uygulaması üzerinden nerelere, hangi vasıtayla gidildiği üzere bilgilerden oluşan devasa boyutlarda bir veriye erişip bütün bunları saklayabiliyor. Bunların ötesinde Android işletim sistemli aygıtlardan her türlü şahsî bilgilerin elde edilmesi ve saklanabilmesi sonucu elde edilen “big data”nın Google’a kattığı paha dikkat alımlı.
Bütün bu büyük bilginin saklanması ve işlenmesi yoluyla da Google, kullanıcılarına özel hizmetler sunarak “kişiselleştirme” konseptiyle özgün tahliller geliştiriyor. Buna nazaran Google algoritmaları, kullanıcının geçmiş aramalarından ve datalarından hareketle hangi sonuçların/ hizmetlerin ön plana çıkarılacağını belirliyor. Bu bilgiler ışığında Google, kullanıcılara yönelik her türlü bilgiyi özel olarak seçebilmekte ve kullanıcısına sunabilmekte.
Bu üslup şahsileştirilmiş arama sonuçlarına ilaveten Google’ın genel olarak Trump ya da Biden aleyhine olan sonuçları arama motoru sorgularında ön sıralarda göstermesinin mümkün olduğu da argüman ediliyor. Buna nazaran Google, kullanıcıların ABD seçimlerindeki tercihlerine yönelik kararlarını etkilemek emeliyle Trump’a yakın üst seviye isimlerin aleyhinde olan haberleri ön plana çıkarıyor. Burada düzmece haber içeriklerinden görsellere ve hatta görüntülere kadar geniş bir bilgi havuzu kelam konusu.
Google hakkında son günlerde ortaya çıkan en dikkat cazibeli haber ise, eski bir Google yöneticisinin itiraf niteliğindeki açıklamaları oldu. Google’ın eski reklam yöneticilerinden biri olduğu tez edilen Adriano Amaduzzi, yayınlanan bir görüntü kaydında, istedikleri içerikleri sansürleme ve manipüle etme yeteneklerine sahip olduklarını, Cumhuriyetçilerin reklamlarına ve kampanyalarına erişimleri engelleyebileceklerini söyledi. Amaduzzi ayrıyeten Demokrat partililere fiyatsız reklam kredileri açılabileceğini, kampanyalarına takviye sağlanabileceğini ve Cumhuriyetçilere ilişkin içeriklerin de arama motorunda sansürlenebileceğini tabir etti.
Google hakkında bir diğer dikkat çeken sav, çeviri hizmetinde yapılan bir manipülasyonun tespit edilmesidir. Kimi Twitter kullanıcıları, Google çeviri sayfasının İngilizce kısmında “Joe Biden seçimi kaybetti” tabirinin Çince karşılığı “Joe Biden seçimi kazandı” biçiminde olduğunu ama Biden yerine Trump yazıldığında sonucun her halde “Trump seçimi kaybetti” biçiminde yazıldığını iddia etti. Bu tezler diğer kaynaklarca ayrıntılı olarak incelenmediği için doğruluk hissesi kuşkulu olmakla birlikte bu türlü bir uygulamanın teknik olarak mümkün olabileceği bedellendiriliyor.
Google’ın ABD seçimlerine müdahalesine yönelik tartışmalar, üstte da bahsedildiği üzere genel olarak seçmen davranışlarını etkilediği tezi üzerinden sürüyor. Zati siber dünyada, şayet bir sistemi bozmaya/engellemeye yönelik siber taarruz tekniklerinden birine başvurulmuyorsa, yalnızca “bilgi operasyonları” bağlamında bir siber operasyondan kelam edilebilir. Burada da Google üzerinden seçmen davranışlarını etkileyebilecek ya da hatalı/yanlış bilgiyle kamuoyunu yönlendirebilecek içerikler öne çıkıyor. Google arama sonuçları üzerinden, Trump aleyhine olan haberler, düzmece ya da palavra bilgilerle hazırlanmış görseller ve içerikler, uydurma anketler, manipüle edilmiş seçim sonuçları üzere ögeler genel olarak seçimlere müdahale formunda algılanıyor. ABD seçimleri özelinde de Trump idaresi bu şekil müdahalelerden tasa ediyor. Münasebetiyle Trump’ın Google’a adeta savaş açmasının nedenlerini değerlendirirken bu durumu da göz önünde tutmak gerekir.
ABD kamuoyu, Google üzere “baronlara” nasıl bakıyor?
Uzun bir müddettir Türkiye’de ve dünyada, Google’ın ABD idaresi ve istihbarat servisleriyle işbirliği içerisinde olduğu ve hatta NSA, CIA üzere teşkilatların teknik manadaki istihbarat faaliyetlerini büyük ölçüde Google’ın yürüttüğü söyleniyor. Sahip olduğu milyarlarca kullanıcının ferdî datalarıyla adeta “big veri baronu” olarak da nitelendirilen Google hakkında “dünyadaki en pahalı datalara sahip istihbarat şirketi” tanımlaması da yapılıyor. ABD içerisinde, Google, Microsoft, Facebook üzere dünya devi şirketleri çoğunlukla küreselci yaklaşımı benimseyen temsilcilerin ve Demokratların desteklediği, ulusalcı/Cumhuriyetçi kanattaki temsilcilerin ise bu cins şirketleri tehlikeli bulduğu da tartışılan bahisler ortasında.
Trump’ın Google’a karşı başlattığı savaş hakkında ABD basını ve kamuoyu “Davanın açılması uygun bir gelişme lakin bu davayı Trump idaresi açmamalıydı”, “Trump bazen düzgün işler yapar lakin yanlış sebeplerle yapar” üzere sözlerle davaya olan genel tavırlarını söz ediyorlar. Bunlara ilaveten, Trump idaresiyle “dijital imparator” Google ortasındaki savaşın aslında çok daha evvelden açılması gerektiği de vurgulanıyor. Zira Google, Microsoft, Amazon üzere ABD iktisadında büyük tesiri olan ve hasebiyle sahip olduğu güçle birlikte milletlerarası bilgi akışını ve irtibatı denetim eden “imparatorlukların” yalnızca ABD değil bütün dünya için tehlike arz ettiği düşünülüyor. Bu niyetlerden ötürü Trump karşısı olan seçmenlerin de bu davayı desteklediği belirtiliyor. Trump idaresinin bu adımla, muhalif seçmenleri de tarafına çekme maksadında olabileceği bedellendiriliyor.
ABD’deki siyaset bilimciler, hukukçular ve analistler, bu cins davaların başka teknoloji devlerinin aleyhine de açılabileceğini düşünüyor. Bilhassa Facebook ve Twitter üzere devasa ekonomik büyüklüğe sahip toplumsal medya platformlarının bu cins davalarda bir sonraki maksat olabileceğine dikkat çekiliyor. Bu bahiste, 2018 yılındaki Facebook ve Cambridge Analytica bilgi skandalının ortaya çıkması sonucu Facebook’a ABD mahkemeleri tarafından dava açıldığını da hatırlatmak gerekir.
Google, Facebook ve Twitter üzere dijital platformların sahip olduğu milletlerarası ekonomik güçle birlikte global data akışını ve bağlantısı denetim etmeleri, birçok devlet tarafından tehdit olarak telakki ediliyor. Kendilerini devletlerden üstün ve görece güçlü gören bu tip dijital imparatorluklar, devletlerin taleplerini de görmezden gelebilmekte ve her türlü mahallî türel düzenlemeyi de yok sayabilmekteler. ABD örneğinde olduğu üzere, Google, Facebook ve Twitter şirketlerine yönelik atılacak türel adımların gelecekte daha da artacağı ve ulusal güvenlik üzere kritik mevzuların ihlaline yönelik tehlikelerin ortaya çıkmasıyla öteki devletlerin de bu savaşa dahil olabileceği bedellendiriliyor.
