Bir bütün olarak 2020’nin hepimize çok şey öğrettiği kesin; buna pandeminin can yakan sonuçları da dahil. Krizler, ders çıkarıp öğrenme manasında çok değerli. İktisat tarafına bakarsak, en kısa haliyle son bir yıla dair iki ders öne çıkabilir. Bunlardan birincisi global iktisatta, “önceliklendirmenin önemi”. İkincisi de Türkiye iktisadı bacağında, özgür piyasaya müdahale ettiğinizde sonucun nerelere varacağı konusu.
Global iktisattan başlarsak; Şubat ortası, Mart 2020 başları… Pandemi var ancak şimdi “pandemi” demiyoruz. Çin’i konuşuyoruz yalnızca. Derken tüm dünyaya süratle yayılmaya başlıyor. Mart ayının başı, ABD Merkez Bankası, FED, birdenbire toplanarak faizi düşürüyor. Piyasa olarak şaşkınız. Bir çok iktisatçıdan, global çapta, bu nasıl hareket ne manası var üzere tenkitler duyuyoruz. İktisatçılar da sık sık yanılabiliyorlar. Akabinde, Mart 15, 2020, bir Pazar günü.. O hafta Perşembe günü ABD Merkez Bankası FED’in olağan toplantısı var. Toplantıya dört gün kalmış. FED, toplantıya kadar bekleyemeden Pazar günü yeniden acil toplanarak faizleri sıfıra düşürüyor.
Ve aslında kısa bir mühlet sonra görüyoruz ki, FED, bir merkez bankasının atabileceği en süratli adımı en kısa vadede atmış oluyor.
İktisatta pandemi sarsıntıları
İlerleyen periyotta, art geriye tüm merkez bankalarından, emsali görülmemiş ölçüde para basıldığına şahit oluyoruz. O devir FED, Avrupa Merkez Bankası ve Japon Merkez Bankasının 14 trilyon dolar olan toplam bilanço büyüklükleri bir yıl içinde 23 trilyon dolara çıkıyor (Aralık 2020). Büyük merkez bankaları bu ani adımları ile, gelmekte olan koronavirüs krizinin bir finansal krize dönüşmesini engellemeye çalışıyorlar. Zira en öncelikli bahis sürecin bir “finansal krize dönüşmesini engellemek”.
Global finansal şartların ansızın sıkılaşmaya başladığı, tüm finansal varlıkların da çok şiddetli paha kaybettiği bir Ocak-Mart devrine şahit oluyoruz. Küresel borsalar iki ay üzere kısa vadede %35 paha kaybediyorlar. Birebir periyot, büyük merkez bankalarından gelen dev adımlar ve yüklü maliye siyaseti dayanağı ile, global çapta bir finansal kriz önleniyor. Akabinde da süratle hane halkı ve şirketlere takviyeler gelmeye başlıyor. Bu adımlar atılırken ve ekonomiler şiddetli daralırken de tüm küresel borsaların Nisan ortasından bu yana yükselişe geçtiğine de şahit oluyoruz.
İktisat daralırken borsalar nasıl yükseldi?
O devir piyasaların coşkuyla kutladığı husus, global bir finansal krizin kenarından dönülmüş olması idi. Ekonomiler süratle tabana giderken piyasaların bu reaksiyonunu pek çok kesim manalandıramamıştı. 2020 sonuna geldiğimiz bugün borsaların yükselişinin hala devam ettiğini görüyoruz. Elbette küresel faizlerin tabana vurmuş olmasının da bunda tesiri azımsanamaz.
Unutmayalım, hem nakdî teşvikler hem de mali teşvikler 2021’de devam edecek. Buradaki plan, FED ve öteki büyük merkez bankaları daha o birinci adımı atarken, 2021 sonu hesaplanarak yapılmıştı. Global iktisadın neredeyse %15’inin silindiği bir devir geçiriyoruz. Krize girdiğimiz 2020 başına, şimdi dönebilmiş değiliz. Virüs ve mutasyon konusu daha da berbata gitmez varsayımı ile yapılan tüm projeksiyonlar, gerçek manada başladığımız noktaya lakin 2021 ortasında geleceğimizi gösteriyor. Hasebiyle, basılan para, aslında etrafa saçılmış da değil, pandemi kaynaklı ekonomilerde açılan çukurları doldurmaya fakat yetiyor.
Gelelim Türkiye’ye
Sanırım 2020’de finansal piyasalarda olan herkesin, bir kitabı dolduracak kadar anısı olmuştur. Her güne yeni bir regülasyonla, değişiklikle uyandığımız, bakalım bu haftasonu ne gelecek dediğimiz çok güç bir devri geride bırakıyoruz.
Çok fazla mevzu öğrendik lakin bir tanesi kanımca hepsinden değerli. O da liberal piyasa işleyişine, haddinden fazla müdahale edersek sonucun nerelere varacağını görmüş olmamız. Kısa vade kazanımlar için, piyasa istikrarı ile oynadığımızda, orta vadede neleri kaybedeceğimizi evvelden çokça anlatsak da maalesef bugün o yanlışların sonuçlarını yaşayarak görüyoruz.
Ne yaptık? Mayıs’tan Ağustos’a kadar, büyüme gayesiyle, olması gerekenin çok üzerinde, enflasyonu çok da ciddiye almadan, muazzam bir kredi dayanağı verdik. 2021’deki kredi büyümesini öne çektik. Artık, neresinden baksanız en az 4-5 ay bu kredi büyümesini göremeyeceğiz. Dolar kurunu Haziran civarlarında 6.85’te 1,5 ay kadar sabitleme macerasına girdik, rezervlerimizi çokça erittik. Gün sonunda kaçınışmaz olarak daha ani bir kıymet kaybıyla karşılaştık. 2019 sonunda ulusal gelirimiz 750 milyar dolardı, bu yılı 700 milyar dolar ile bitireceğiz. Hatırlarsak 2013’te ulusal gelirimiz 960 milyar dolar idi.
Enflasyon maksadı
2020’ye %11,5-12 enflasyon ile başlamıştık. Ancak faizi çok süratli ve fazla düşürdük: Bir de yüklü kredi büyümesi olunca, hem enflasyon hem kur rayından çıktı. Elbette daima regülasyon değişikliğinin ve faal rasyosu üzere uygulamaların da bu sürece olumsuz yansıması oldu.
2021’e bakarsak…
Yılın son iki ayını iktisat idaresindeki ani bir değişiklik ile geçirdik. Atılan adımlar gerçek tarafta ve kararlı olunca da finansal piyasaların olumlu karşılık verdiğini görüyoruz. Yılı %14,5 civarında bir enflasyonla tamamlıyoruz. Piyasaların 2021 birinci yarıda bakacağı en kıymetli husus, enflasyonun %15-16 bandından aşağı dönüp dönmeyeceği olacak. Son yapılan paylaşımlardan ve aksiyonlardan da anlıyoruz ki, bu mevzuda Merkez Bankası’nın duruşu net ve kararlı. Münasebetiyle güçlü bir birinci yarının akabinde, 2021 ikinci yarıyılda enflasyonda kısmen rahatlayabiliriz. Tekrar de tüm piyasanın 2021 sonunda hala çift hane %11 civarı bir enflasyon iddiasıyla çalıştığını not edelim.
Bu halde yanlışsız adımlarla devam edersek 2021’de gelişmekte olan ülkelere para girişi başladığında, bu fırsattan yararlanma ve rezerv biriktirme bahtımız olur.
Yazının devamı burada.
Gizem Öztok Altınsaç / TÜSİAD Başekonomisti
