Bu yeni yaklaşımın kanser, kalp ve enfeksiyon hastalıkları tedavisinde de çığır açabileceği belirtiliyor.
Amerikan Wall Street Journal gazetesinde yer alan habere nazaran, genetik talimatları taşıyan moleküllere atıfla “messenger RNA- kurye RNA” diye isimlendirilen teknoloji, uzmanların uzun müddettir üzerinde çalıştığı bir alan.
Son bilgiler şimdi kanıtlanmamış bu teknolojiyi kullanan BioNTech ve Moderna aşılarının yüzde 90’ın üzerinde faal olduğunu gösteriyor. Bu, çok daha uzun müddette geliştirilen öbür aşılarla benzeri seviyede bir performans.
Vanderbilt Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden Önleyici Tıp Profesörü William Schaffner mRNA teknolojisini “21. yüzyıl bilimi” olarak tanımlıyor ve mRNA temelli Covid-19 aşılarından alınan olumlu bilgilerin, gelecekteki enfeksiyon hastalıkları salgınlarıyla uğraşta değerli bir potansiyel sunduğunu söylüyor.
Olağanda aşıların geliştirilip, piyasaya sürülmesi yıllar alan bir süreç.
Eski teknolojilerde araştırmacılar bir virüsü ya da virüsteki proteinleri geliştirip, büyütmek için yıllar harcıyor ve bu da bedene enjekte edildiğinde bağışıklık sistemini harekete geçiriyor. Kızamık ve zona hastalığına karşı kullanılanlar üzere daha eski aşılar, etkin olmayan ya da zayıflatılmış virüsler kullanılarak geliştirildi.
Eski teknikle aşı üretimi de ağır emek ve vakit isteyen bir süreç.
mRNA ise bedenin kendi moleküler sistemlerini kullanarak bu süreyi kısaltmayı vaat ediyor. Özetle, hücrelere virüste yer alan proteine misal bir proetin üretmeyi öğretiyor ve bu da bağışıklık sisteminin reaksiyon vermesini sağlıyor.
‘Hücrelerde aşı ve ilaç fabrikaları’
Hücrelerde bulunan bir RNA tipi olan mRNA, doğal olarak üretilen bir unsur. DNA’da bulunan talimatları, takip etmeleri için hücrelere taşıyan bir tıp moleküler emekçi arı. Biliminsanları uzun müddettir mRNA’nın hücreleri minyatür ilaç ya da aşı fabrikalarına dönüştürmesi teorisini inceliyordu.
Bir diğer deyişle mRNA’yla aşı üretimi, bilimsel olmaktan çok bir mühendislik sorunu oluyor. Şirketler patojenin genetik dizilimini bulur bulmaz, süratle mRNA aşıları tasarlayabilir.
mRNA teknolojisine odaklanmak için 2010’da kurulan Moderna, koronavirüsün yüzeyindeki diken proteinin genetik dizilimini öğrendikten iki ay sonra, beşerler üzerindeki denemelere başlamak için 45 dozdan fazla aşı üretti.
Şirketin İdare Konseyi Lideri Stephane Bancel, bu teknolojiyle Moderna’nın ilgili mRNA modülünü girerek yeni ilaç ve aşıların süratle tasarlanabileceğini söylüyor.
Konutundaki bilgisayarda tasarladı
Alman BioNTech’in kurucularından Uğur Şahin de, Almanya’da Covid-19’un birinci görülmesinden günler evvel, 25 Ocak’ta koronavirüsün yeni deşifre edilen genetik kodunu kullanarak, konutundaki bilgisayarında 10 muhtemel mRNA aşısı tasarlamayı başardı. Şu anda bu dizaynlardan biri mevcut Covid aşısının temeli.
Şahin, daha sonra birinci olarak 2018’de mRNA temelli grip aşısı üzerinde çalışmak için BioNTech ile işbirliği yapan, ilaç devi Pfizer ile görüştü. Şahin ve eşi Hasret türeci BioNTech’i 2008’de kurdu ve 25 yıldan uzun müddet mRNA teknolojisi üzerinde çalıştılar.
Pfizer’ın aşı araştırmalarına liderlik eden Dr. Katherin Jansen, mRNA’nın hem antikor üreterek hem de T hücrelerinin reaksiyon vermesini sağlayarak, bağışıklık sistemini öbür aşı teknolojilerine kıyasla daha fazla harekete geçiriyor üzere göründüğünü söylüyor.
Jansen “mRNA platformu aslında büsbütün sentetik. Çok çok kısa müddette yapılabilen tarifli bir molekül, münasebetiyle canlı hiç bir şeye, virüse, canlı virüs kültürüne, yumurtaya gereksinim yok” diyor.
Bilinmeyenler ve saklama sorunu
Pfiter ve Moderna aşılarından alınan birinci olumlu sonuçlara rağmen, sağladığı bağışıklığın ne kadar süreceği ve ileri yaştakiler üzere yüksek risk altındakilerde ne kadar faal olacağı konusunda birçok bilinmeyen var.
mRNA aşılarında, öbür aşılarda olmayan öteki sıkıntılar da var. Aşılar çok düşük sıcaklıklarda saklanmak zorunda.
Ayrıyeten iki doz yapılıyor ve insanların ikinci dozu alıp almadıklarının takip edilmesi gerekiyor.
Moderna, mRNA bazlı, tedavisel bir aşının kanseri güzelleştirip iyileştiremeyeceğini de test ediyor. Tedavi, tümör hücrelerindeki mutasyonları temel alarak her hastaya özgü düzenleniyor. Moderna, Merck’in bir kanser ilacıyla birlikte uygulanan aşının baş ve boyun kanserlerindeki birinci araştırmalarda birtakım hastalarda umut vaat ettiğini söylüyor.
BioNTech de kanser tedavileri için potansiyel mRNA aşıları üzerindeki çalışmalarını sürdürüyor. Bunlara göğüs, deri ve pankreas kanseri dahil.
Uğur Şahin, mRNA aşılarının bir avantajının da kolaylıkla bağışıklıktaki düşüş ve virüsteki mutasyonlara karşı daha güzel uğraş edebilmeleri için basitçe uyarlanabilmeleri olduğunu söylüyor.
Şahin ayrıyeten, denetleyici kurumlardan alınack onayın, potansiyel olarak büsbütün farklı bir ilaç çeşidini beraberinde getirebileceğini de vurguluyor.
