Atatürk Üniversitesi Astrofizik Araştırma ve Uygulama Merkezi (ATASAM) bünyesinde, bilim dünyası açısından son derece kıymetli bir teknoloji yatırımı olarak kıymetlendirilerek Erzurum’daki 3 bin 170 rakımlı Konaklı Karakaya Zirveleri’nde 2012 yılında üretimine başlanan DAG’ın tamamlanmasına yönelik çalışmalarda sona gelindi.
Uzay bilimlerine çok şey katacağını bedellendirilen ve yol dışındaki alt yapısının yüzde 95’i, binada ve kubbelerin inşasının ise yüzde 90’lık kısmı tamamlanan gözlemevinin, küçük çaplı rötuşlar ile kimi teknik eksiklikleri dışında büyük kısmı tamamlandı.
Türkiye’nin 2023 vizyon projeleri ortasında bulunan fakat iklim şartları ile pandemi hasebiyle küçük çaplı aksaklıklara karşın çalışmaların büyük süratle sürdürüldüğü gözlemevinde birinci ışığın 2021 yılı sonunda alınması hedefleniyor.
Teleskobun testleri tamamlandı
ATASAM Müdürü ve DAG Proje Yürütücüsü Doç. Dr. Cahit Yeşilyaprak, AA muhabirine yaptığı açıklamada, gözlemevinde kullanılacak teleskobun İtalya’daki testlerini tamamladıklarını belirtti.
Pandemi münasebetiyle bu yılki çalışmalara geç başladıklarını aktaran Yeşilyaprak, “Teleskobun ülkeye girişinde özel müsaade için uğraşıyoruz, onları da gerçekleştirir gerçekleştirmez, modül parça ülkeye getireceğiz. Zati binanın her tarafını ve kubbeyi kapattık. İçeride çalışacak ortamı yarattığımız andan
itibaren teleskobun kurulumuna başlayacağız. Beklentimiz de 2021’in sonuna birinci ışığı alabilmek, ufak bir gecikme olursa da yapacak bir şey yok, pandemi hepimizi etkiledi.” dedi.
“Doğaya ziyan vermeyecek formda dizayn yapıldı”
Gözlemevi binasının iki basamaktan oluştuğunu, birincisinin teleskopla alakalı kısım, oburunun de işçi alanlarıyla ilgili olduğu lisana getiren Yeşilyaprak kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Bunların çabucak hemen tamamı bitti. İçeride rötuşlar, ince işler ile uğraşılıyor. İki bina ortasında da hem titreşim hem de ısı geçişi açısından yalıtım sağlandı. İnfrared teknolojiye sahip teleskop kızıl ötesinde müşahede yapacağı için bu gerekiyordu. Bina, aynamızı hiç dışarı çıkarmadan, dış ortama temas etmeyecek özel bir şafttan indirip tünel üzere oradan bina içerisine ileride kuracağımız kaplama ünitesine alabileceğimiz bir yapıya da sahip. Etkin ve pasif güneş gücü olarak dizayn edildi, bu durum binanın ön tarafından görülebilir. Bunun için de proje sunuldu, kabul edilirse şayet faal güneş gücünü de ekleyeceğiz. DAG binası akıllı, çevreci bir bina, su arıtma sistemleri var, tabiata ziyan vermeyecek halde dizayn yapıldı ve şu anda dizaynı ile de seçkin müşahede konutlarından bir tanesi.”
“DAG dünyanın dört gezle beklediği bir teleskop”
Çok sayıda toplantı ve fuarlarda sunumu gerçekleştirilen ve uzay bilimlerine büyük katkı vermesi beklenen gözlemevinin dünyadaki sayılı teleskoplar ortasında yer alacağını vurgulayan Yeşilyaprak, şu sözleri kullandı:
“DAG kendi çapında, bu çaptaki teleskoplar içinde dünyadaki en gelişmiş ve en yüksek teknolojiye sahip. O yüzden bu teleskop ile sönüklük manasında gözlemlenmeyecek gök cismi yok denecek kadar az. Buna biraz da ekipman konusunda takviye olunması gerekiyor. Bu mevzuda da dünyadaki en âlâ kameralardan birini aldık, üretiliyor. Şu anda tanınan bilimde de yıldızların etrafındaki gezegenleri de ayrıştırabilecek, gözlemleyebilecek koronograf isimli bir alet de kelam konusu. Onunda ihalesi yeni bitti. Adapte optik sistemimiz var, atmosferik türbülansı asgarî seviyeye indiren, müşahede kalitesini de olabildiğince artıran teknolojiyle sahip. O yüzden dünyadaki sayılı teleskoplardan biri olacak. Coğrafik ve stratejik olarak da bulunduğu enlem ve boylamda öbür da bu çapta teleskop olmadığı ve büyük bir gözlemsel boşluğu da doldurduğu için dünyanın dört gezle beklediği bir teleskop aslında.”
Yeşilyaprak, teleskobun kurulmasında Erzurum’un atmosferik yapısının çok değerli olduğunu, olabildiğince açık gece ve kuru bir havaya muhtaçlık duyulduğunu aktardı. Yeşilyaprak infrared teleskobun kurulması için nemin düşük olmasının da ehemmiyet arz ettiğini belirtti.
“Temel bilimlerde Cumhuriyet tarihinin en büyük yatırımlarından biri”
Erzurum’a kuş uçuşu 15 kilometre arada bir dağın tepesinde, 3 bin 170 metrede gözlemevinin kurulmasının bu coğrafyanın atmosferik yapısı ve astronomi için büyük bir potansiyel manası taşıdığını belirten Yeşilyaprak, “Bu gözlemevi, temel bilimlerde Cumhuriyet tarihinin en büyük yatırımlarından biri. O manada pahalı bir AR-GE altyapısı olacak. Barındırdığı teknolojiler açısından evet ancak çap açısından daha büyük teleskoplar var. Bu Türkiye’deki en büyük teleskop. Avrupa kıtasına da konuşlanmış en büyük teleskop diye düşünebilirsiniz. Daha büyük çaplı teleskoplar dünyada var, Havai’de, Şili ve öbür gözlemevlerinde. Barındırdığı optik teknolojiler ve atmosfer kalitesinden ötürü birinci ışığını almasını dünyada herkesin dört gözle beklediği teleskop. DAG olarak yabancıların hepsinin hafızalarında yer etmiş durumdayız.” diye konuştu.
Yeşilyaprak, Türkiye’de tasarımı yapılan teleskobun kesimlerinin bir kısmının Belçika’da, bir kısmı İtalya’da gerçekleştirildiğini, teleskobun ana kütlesinin de İtalya’da tamamlandığını bildirerek o nedenle dünyada birkaç ülkenin içinde olduğu büyük bir projenin faaliyete geçirileceğini kelamlarına ekledi.
