Norveç ile İzlanda ortasında yer alan Faroe Adaları kıyıları, Ocean Rainforest (Okyanus Yağmur Ormanları) isimli yosun üreticisi şirkete mesken sahipliği ediyor.
Şirketin müdürü Olavur Gregarsen bu kıyılarda gerili yüzlerce ağ üzerinde deniz yosunu yetiştirdiklerini söylüyor.
Hasat alanında 50 bin metre uzunluğunda örülü ağlar var. Gregarsen, ana gövde suyun 10 metre altında olduğundan dalgalardan etkilenmediğini belirtiyor.
Danimarka’ya ilişkin bu bölgede su sıcaklığının 6-11 derece olduğunu, derin ve besin bakımından varlıklı bu suların yosun yetiştirmeye müsait olduğunu vurguluyor.
Son yıllarda besin ve öbür bölümlerde talep artışı nedeniyle Avrupa ve Kuzey Amerika’da pek çok yosun çiftliği kurulduğunu belirten Gregarsen, yosunun “gıda ve besin kaynağı olarak kullanılabileceğini ve ambalajda petrole dayalı plastiğin yerini alabileceğini” söylüyor.
Mekanizasyon
Deniz yosunu süratli büyüyen alglerdir. Güneşten aldıkları güç ve denizden aldıkları besin ve karbondioksitle büyürler. Bilim insanları bu yüzden deniz yosununun iklim değişikliği ile uğraşta ve karbon salımını azaltmada tesirli olabileceğini söylüyor.
Ocean Rainforest şirketi, California’da da bir yosun çiftliği kurmak için bir mühlet evvel ABD Güç Bakanlığından para yardımı almış. Geleceğin bitkisel yakıtlarının (biyoyakıt) üretimi bakımından yosun sanayisinin geliştirilmesi konusuna burada ilgi büyük.
Yosun hasat teknelerindeki mekanik bir kol ile sudaki ağlar üst çekiliyor. Ağın üzerinde yetişen yosunlar kesilip konteynerlere konuluyor ve ağlar tekrar suya bırakılıyor. Bu yıl bu halde 200 tona yakın yosun toplanmış.
Lakin şirket üretimi iki katına çıkarmayı planlıyor. Şimdi kâr yapmaya başlamamışlar ancak Gregarsen yakında bunun da olacağını söylüyor.
Kozmetik ve ilaç sanayi
Toplanan deniz yosununun süratle işlenmesi gerekiyor. Adalardaki küçük Kaldbak köyünde heyeti fabrikada makineler yosunu temizliyor. Bir kısmı kurutulup besin üreticilerine gönderiliyor. Geri kalanı ise fermente edilip hayvan yemi üreticilerine aktarılıyor.
Çiftliklerde yetiştirilen yosunun büyük kısmı besin üretiminde kullanılırken, hidrokolloit içeren yosun özü de kozmetik, ilaç, diş macunu, konutta beslenen hayvan yeminde kullanılıyor. Bu unsur, katıldığı eserlere jelimsi ve yoğunlaştırıcı özellik sağlıyor.
Öbür şirketler ise yosunun dokumada ve tabiatta çözülebilir ambalaj eserlerinde plastiğe alternatif olarak kullanımı üzerinde çalışıyor: pipetler, su şişeleri vb.
Birleşmiş Milletler Besin ve Tarım Örgütü (FAO) datalarına nazaran, yosun üretimi 2005-2015 yılları ortasında ikiye katlanarak yıllık 30 milyon tonu aştı. Bu bölümün dünya çapında 6 milyar dolar bedele sahip olduğu belirtiliyor.
Fakat üretimin büyük kısmı hala Asya’da klâsik emek-yoğun usullerle gerçekleştiriliyor.
Yosun çiftliklerini ekonomik kılmak
Danimarka’daki Aarhus Üniversitesi’nden Annette Bruhn, “Avrupa’da işgücü maliyeti çok yüksek, nedenlerden biri bu. Kesimde mekanizasyon ve geliştirme maksatlı çok uğraş harcanması gerekiyor” diyor.
Yosun çiftliklerini ekonomik kılmak için “ürün ölçüsünün artması, maliyetin ise azalması” gerektiğini söylüyor. Lakin suda farklı bölgelerin farklı düzenlemeler gerektirdiğini ve bir tek tahlilin her alana uygulanamayacağı uyarısı yapıyor. Buna karşın “birçok alanda değerli ilerleme kaydedilebilir”.
Norveç merkezli bilimsel araştırma kümesi Sintef üzere inovatörler yosun çiftliklerinde yeni teknolojiler üzerinde çalışıyor.
Araştırmacı Silhe Forbord “Bugün yosunun birden fazla yiyecek olarak kullanılıyor, ancak gelecekte onu balık yemi, gübre, biyogaz olarak kullanmak istiyoruz. Daha fazla ve daha süratli yosun üretmemiz lazım” diyor.
Bu gayeyle yeni makineleri ve robotlu üretimi deneyenler var. Bu alana daha fazla yatırım yapılması gerektiği vurgulanıyor.
Portekiz’in kuzeyinde AlgaPlus isimli şirket, karada bir dizi havuzda yosun üretiyor. Şirketin müdürü Helena Abreu, deniz kıyısı açıklarında yosun üretmeye kıyasla burada şartların çok daha kolay denetim edilebilir olduğunu söylüyor.
“Tanklarda sıcaklığı ve başka her şeyi denetim edebilir, yıl uzunluğu üretim yapabilirsiniz” diyor.
İnovasyon muhtaçlığı ve başka problemler
Bir kıyı gölündeki (lagün) deniz suyu balık havuzlarına akıtılıyor. Oradan filtreleme yoluyla yosunların yetiştiği tanklara pompalanıyor. Ayrıyeten yosun fideleri yetiştirilen bir kısım de var.
“Her şeyi sıfırdan yapmak zorunda kaldık” diyor Abreu.
Buradaki su nitrojen bakımından varlıklı ve yosun da nitrojen istiyor. “Gübre yahut katkı unsurları kullanmamız gerekmiyor. Yosun için balıkların suyunu kullanıyoruz” diyor.
Eski tuz sürece alanlarının ve balık çiftliklerinin yosun üretimi için yine uyarlanabileceğini, Portekiz, Fransa, İtalya, Yunanistan ve Türkiye’de bu türlü çok alanın olduğunu söylüyor.
Kanada ve Güney Afrika’da da karada yosun üretimi yapılıyor. Tanklarda mikro algler de üretiliyor.
Lakin öbür zorluklar da yok değil.
“Asıl sorun güç maliyeti. Tanklarda üretim için suyun hareketi pompalama ve havalandırma ile sağlanıyor” diyor Abreu.
Şirket, yalnızca yosun satışı yoluyla şimdi ayakta kalabilecek durumda değil. Lakin Abreu yosun piyasasının gelişeceğine inanıyor:
“Hızla gelişen bir akım. Her yıl şirket sayısı artıyor.”
