Gerilim, kişinin algıladığı rastgele bir tehditle fizikî ve duygusal olarak başa çıkamaması nedeniyle oluşan günlük hayatı olumsuz etkileyen bir süreç olarak bilinir. Bu kavram, 19.yy’da Claude Bernard tarafından tıp alanına kazandırılmıştır. Bernard’a nazaran gerilim; organizmanın istikrarını bozan şeylerdir. Hücreler ise etrafında gerçekleşen aksilikler karşısında kendi istikrarlarına muhafazaya çalışır, lakin “organizmanın istikrarını bozan” çok fazla şey vardır. Yani yaşanılan gerilimli durum karşısında bedeniniz kendi istikrarını koruyabilmek için birtakım yansılar verecektir. Bedende bu yansıların ortaya çıkması olağandır. Lakin asıl sorun, beyinde gerilim hormonlarını düzenlemekle misyonlu bir kısım olmasına karşın gerilim hormonları hangi merkezleri ne vakit terk edeceğini ne yazık ki bilemezler. İster fizikî ister duygusal manada gerilimi yönetemediğiniz vakit, gerilimin bulundukları merkezi terk etmesini sağlayamadığınız vakit, bu süreç sizi tükenmeye götürecektir.
Gökyüzüne baktığımızda her an güneşi göremediğimiz üzere, borsada da hava her vakit günlük güneşlik olmaz. O denli vakitler vardır ki borsa, yatırımcılarına zemheriyi yaşatır. Ekrandaki tüm göstergeler alevin rengi olan kızıla dönmüşken, herkes “Piyasaların ateşi yükseliyor” başlıkları atarken, yatırımcı çoktan soğuk ve sisli diyarlardan Nifklheim’e yanlışsız yola çıkmıştır. Portföyünde bulunan pay senetlerinin süratli kıymet kaybı, borsa yatırımcısının organizmasındaki dengeyi bozmuştur ve beden bir istikrar arayışına girmeye çalışmaktadır. Yatırımcının zihnine kısa bir müddet içerisinden çok fazla bilgi akışı akmaya başladığından bedenin tekrar istikrara gelebilmesi çok kolay olmayacaktır. Yaşanılan bu ani his değişimlerinden ötürü panik ile beşerler çok süratli kararlar verebilirken birtakım vakitler ise bunun tam karşıtı olur ve yatırımcılarda “duygusal donukluk” ortaya çıkabilir.
Fiziki manada donma olayının ortaya çıkartacağı gerilim ender görülebilir lakin gerilime bağlı ortaya çıkan “duygusal donukluk” hipoterminin tersine epeyce sık görülebilen bir olaydır. Aslında yatırımcı bu esnada akut gerilim yaşamaktadır. Negatif bir ruh hali vardır, gerçeklik algısı ortadan kalkmıştır ve piyasalarda neler olup bittiğinin farkında değildir. Gözünün önünde yatırım yaptığı pay senedi kuvvetli kıymet kaybı yaşıyordur, kendi belirlediği stop düzeyine pay yaklaşmıştır ancak yatırımcı hiçbir şey yapmamaktadır. Bu sürecin sonunda ise büyük ihtimalle yatırımcı belirlediği stop düzeyini kaçıracak ve telafisi sıkıntı olacak ziyanlar ile karşı karşıya kalacaktır. Piyasalarda uzun süren düşüşlerde yatırımcı da bu donukluğa tıpkı uzunlukta devam edebilmektedir. Zira maruz kalınan akut gerilim üç ile yirmi gün boyunca devam edebilmektedir. Bu gerilim periyodu bittiğinde ve yatırımcı kendi gerçekliğine döndüğünde, kendisinden “o an resmen dondum ve hiçbir şey yapamadım” cümlesini duymak epeyce mümkün bir ihtimaldir.
Piyasalarda düşüş başladığı vakit yatırımcının aklında ufaktan bir “acaba” kanısı ortaya çıkar. “Acaba bu gerçek düşüş mü yoksa piyasa buradan tekrar yükselir mi?” Soru ne kadar da kolay lakin karşılık ne kadar da güç. Şayet piyasada yanıtı bilmediğiniz bir soru ile karşı karşıya kalıyorsanız stop düzeyinize sadık kalmanız gerekmektedir. Stop düzeyine geldiğinde ve siz pay senedinizi sattıktan sonra pay tekrar yükselmeye başladığında evet bir zararınız olacaktır, fakat “telafi edilebilir” bir ziyan. Birebir pay yahut öteki bir pay senedinden bu kaybı tekrar telafi edebilirsiniz. Ancak şayet başlayan düşüş bir piyasa düzeltmesi değil de gerçek bir düşüş ise, stop noktanız sizi “hayati zarardan” kurtaracaktır. Çoğunlukla yatırımcı piyasa düşerken stop noktasına odaklanmak yerine üstteki sorunun yanıtını bulmaya odaklanıyor.
Toplumsal medyada piyasanın neden düştüğünü bulmaya çalışırken stop noktasını kaçırıyor. Esasen gerilimli olan süreç stop düzeyinin kaçmasıyla daha da gerilimli bir hal almaya başlıyor. Yani evvel fazla kalori harcıyor, stop noktası kaçtıktan sonra ise istese de önleyecek gücü kendinde bulamıyor. Ani halde ağır bir gerilim altında kalan yatırımcı titremeye başlayıp alarm devrine giriyor. Stop düzeyini kaçırmış olmasına karşın kendisini “buradan geri yükselecek” telkininde bulunup mantıksız davranışlar sergiliyor.
Ziyan telafi edilemeyecek bir seviyeye geldiğindeyse, niyetinde yavaşlamalar meydana geliyor, hiçbir şey yapmak istemiyor, ağır gerilimin yaşattığı tükenmişlikten ötürü o paya karşı tepkisizleşerek donuklaşıyor. “İlk başta hissedilmeyen pay senedi bedel kaybı belirli bir müddet sonra portföyü şoka sokup portföyün mevtini getirecektir. Piyasadaki fiyat değişimi bu sebeplerden ötürü hayli kıymetlidir ve bu fiyat istikrarının değişiminden ortaya çıkan gerilimin sorumluluğu beyin bölgesinin sadece %1’lik kısmını temsil eden Hipotalamusa aittir. Gelin görün ki beynin bu kısmı birebir vakitte ısı istikrarının sorumluluğuna da bakmaktadır.” Hem fiziki manada hem de ruhsal manada donduğunuzu fark edememek sizi geri dönüşü olmayan bir yola sokacaktır. Bedeniniz titremeye başladığında lütfen size bir şey demeye çalıştığını fark edin ya donuyorsunuzdur ya da ağır bir gerilim altına giriyorsunuzdur…
Yılbaşı, daima umutlu günlerin ve yaşanacak mucizelerin simgesi olarak görülür lakin unutmayın ki kibritçi kız yılbaşı gecesinde elinde kurduğu hayallerin kibrit çöpleriyle ölmüştü. Siz buzun parıldayan kristal imgesiyle kendinizden geçerken gerisinde gizlenen sessiz mevti unutmuş olabilirsiniz. Bedeniniz donarken salgıladığı memnunluk hormonuyla içiniz ısınmış ve rahatlamış hissedebilirsiniz. O anda tüm umutlarınızı kibritten çıkan bir aleve bağlamış ve o ufak alevin size gösterdiği hayalleri gerçek memnunluk sanabilirsiniz. Bu yüzden, portföyünüzü kibritteki kıvılcımlara bağlayamazsınız bunun yerine o kıvılcımla daha büyük ateşler yakmalısınız. Kibritlerinizi temeli nitekim uzaklaşmış hayalleri görmek için değil, gerçeklik üzerinde temellenen hayallerinizi gerçekleştirmek için harcamalısınız. Yoksa siz tüm gerçekliklerden uzak, kendi hayal dünyanızda dolaşırken yitip giden portföyünüzün tekrar dönüşü olmayacaktır. Unutmayın ki masallar her vakit keyifli son ile bitmez…
“Bir insanın gerilimli durumlarda zorlukla baş etme yolu yalnızca savaşmak, kaçmak ya da donmak ise, hayatta kalmak için gayret etmeye nasıl dayanacağını hayal etmek bile güç.” Lindsay C. Gibson
Cemre Yoldaş, makalenin tamamı için blog sitesini ziyaret edin
Kaynaklar: https://evrimagaci.org/sinirbilim-ve-beyin-9-diensefalon-ara-beyin-hipotalamus-320
ÇÖRÜŞ, Gül: İnsan Beyni ve Gerilim, https://www.ido.org.tr/lib_yayin/103.pdf
MEMMEDOV, Rövşen: HANS CHRISTIAN ANDERSEN MASALLARININ SEMBOLİK GÖRÜNÜMÜ SYMBOLIC PANORAMA OF HANS CHRISTIAN ANDERSEN TALES, http://mts.sosyalarastirmalar.com/Makaleler/120889727_memmedov_rovshen.pdf
Andersen, Hans Christian; Kibritçi Kızın Öyküsü, https://bildungsserver.berlin-brandenburg.de/fileadmin/bbb/unterricht/faecher/sprachen/zweisprachige_erziehung/Feuer-Ates/kibritci_kiz.pdf
ERCAN, Cemile Akyıldız; ÖRNEK MASAL ÇÖZÜMLEMESİ İLE HALK VE SANATSAL MASAL ORTASINDAKİ FARKLILIKLAR, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/989779
YURDAKOŞ, Ertan; GERİLİM FİZYOLOJİSİ, http://www.ctf.edu.tr/stek/pdfs/47/4711.pdf
Güney Örnek: YATIRIMCI SAYISINDA REKOR ARTIŞ ve HALKA ARZLAR
Gedik Yatırım’dan model portföy güncellemesi ve oto kesimi tavsiye değişiklikleri
Garanti BBVA’den BİST stratejisi
Yatırım İştiraklerine Farklı Bir Bakış
