Kuzey Kutbunun (Arktik) kalıcı buzunda, trilyonlarca mikrop hapsolmuş bir biçimde binlerce yıldır “derin uyku” durumunda bekliyor. Pekala iklim değişikliği bu durumu değiştirebilir mi? Öteki bir deyişle, bu mikropları “uyandırabilir mi?”
İklim değişikliği sırasında Arktik, Dünya’nın geri kalanına nazaran iki kat daha süratli ısınıyor. Artan sıcaklıklarla birlikte de çoğunluğu buzlardan, buzullardan ve kalıcı buzlardan oluşan bu ortam, buzlarını kaybetmeye başlıyor. Dünya’daki suların büyük bir kısmı üzere donmuş suyun da muazzam ölçüde mikrop çeşitliliği gösterdiği, farklı bakterilerden mantarlara ve alglere kadar pek çok çeşidi barındırdığı biliniyor.
Dünya’nın karasal yüzeyinin %25’ine kadarının kalıcı buz altında olmasından ötürü bu çeşitlerin pek birden fazla hakkında şimdi bilgimiz olmaması olası gözüküyor. Bu yılın daha erken devirlerinde bilim insanları kuzey batı Tibet Platosu’ndaki 15.000 yıllık Guliya buz örtüsünden alınan buz örnekleri içerisinde hapsolmuş virüsleri inceledikleri araştırmanın ön sonuçlarını yayımladılar. Bu tahlile nazaran buz çekirdeği örneklerinde 30’dan fazla virüs kümesi bulunuyordu ve bunların 28’i bizler için büsbütün yeni tiplerdi. Anlaşılabilir bir halde bu bulgu ile birlikte kalıcı buzun erimesinin, yeni bulaşıcı hastalıkların ortaya çıkmasına sebep olup olmayacağı sorusu sorulmaya başlandı.
Sibirya’nın derinliklerindeki Yamal Yarımadası, 20’inci yüzyılın başlarında daima tekrar eden şarbon salgınlarıyla duyulmaktaydı ve bu da enfeksiyonun “Yamal hastalığı” olarak da bilinmesine sebep oldu. Neyse ki geyik aşılamaları ve hastalığın daha uygun anlaşılması sayesinde büyük salgınlar çoğunlukla geçmişte kaldı.
Fakat 2016 yılında tekrar bir salgın başlayarak düzinelerce kişinin bakteri enfeksiyonu ile hastalanmasına ve en azından bir çocuğun hayatını kaybetmesine sebep oldu. Yetkililerin varsayımlarına nazaran bölgedeki ısı dalgası kalıcı buzun erimesine sebep olarak enfekte bir ren geyiği vücudunun çözülmesine ve hastalığın tekrar ortaya çıkmasına sebep oldu. Her ne kadar bilim insanları bu salgının sebebinin büyük ihtimalle bölgedeki nüfus artışı ve geyik aşılamalarındaki düşüş olduğunu söylemiş olsa da, uzun müddettir kayıp olan mikropların geri dönüp dönemeyecekleri sorusu bir defa daha gündeme geldi.
Ayrıyeten son yüzyıl içerisinde daha evvelki salgınlarda ölen insanların vücutlarının çözülmesi ile salgınların geri gelebileceği dehşetinin giderek arttığını da görebiliyoruz. 1950’lerde, bilim insanları Alaska kalıcı buzunda gömülmüş, 1918 yılındaki “İspanyol Gribi” salgınında ölen bir bayanın vücudunu bulmuşlardı. 1997 yılına gelindiğinde ise 1918 H1N1 tipinin virüs RNA’sı serisinin büsbütün oluşturmak için kâfi örnek toplanabilmişti.
Natürel ki hayata geri dönen rastgele bir mikrobun beşerler yahut başka memeliler için ziyanlı olacağının garantisi bulunmuyor. 2015 yılında Fransız bilim insanları, Sibirya’nın kuzey doğusunda Mollivirüs sibericum ismi verilen 30.000 yıllık bir virüs bulmuştu ve hatta bu virüsü hayata döndürerek bir amibe bulaşmasını sağlamışlardı. O sırada bu durum medyada büyük bir olay yaratmış olsa da, pek çok kişi bu virüsün insanları etkileyebileceği dehşetinin abartıldığını söylemişti ve virüsün yalnızca amipleri etkilediği görülmüştü.
Fakat kalıcı buzulların ve mikrop ömürlerinin erimesi kelam konusu olduğunda tarihi virüslerin hayata geri dönerek insanları ve öteki memelileri etkilemesi telaşlarından çok daha kesin olan bir tehdit bulunuyor. Geçtiğimiz on yıllarda gösterildiği üzere asıl soru yalnızca iklim değişikliğinin bu mikroorganizmaları nasıl etkileyeceği değil, bu hayata yeni dönen mikroorganizmaların iklimi nasıl etkileyeceği. Milyonlarca mikroorganizma hayata geri dönerken tekrar teneffüs yapmaya ve atmosfere muazzam ölçülerde karbondioksit ve metan gazı salmaya başlıyorlar. Bu durumun gezegenin atmosferini ve iklimini tam olarak nasıl etkileyeceğini söylemek pek mümkün olmasa da, erimekte olan kalıcı buzların önemli ölçülerde sera gazının açığa çıkmasına sebep olduğu rahatlıkla görülüyor. Tahminen de ironik bir halde bu durum teorik olarak gezegenin iklim sorununun daha da ilerlemesine ve daha fazla kalıcı buzun erimesine sebep oluyor.
