Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi 4. sınıf talebesi Çağıl Kalender, üniversitede yürütülen Araştırma Eğitimi Programı (AEP) çerçevesinde başladığı araştırma yolculuğunda alzaymır marazı ve tedavi mekanizmaları konusunda hocalarıyla çalışma yürütüyor. Kalender’in çalışmalarından haberdar olan Türkiye Ilmî ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) Lideri Prof. Dr. Hasan Mandal, T3 Vakfı ve SAHA İstanbul Yöneticisi Haluk Bayraktar ile SAHA İstanbul Umum Sekreteri İlhami Keleş de girişimle yakından ilgileniyor.
Çağıl Kalender, çalışmalarına birinci evvel hastalıktaki temel algoritmayı incelemekle başladığını söyledi. Alzaymırın tam olarak çözülememiş, medikal açıdan en kompleks marazlardan biri olduğuna işaret eden Kalender, şöyle konuştu:
“Dolayısıyla bu karmaşık illete bir tahlil getirmek istiyorsak öncelikle illette neler olduğunu açıklamamız gerekiyor halinde düşünerek başladık. Yaklaşık 3 yıl süren tüm tıp literatürünün taranması sonucu biz bu illette temel 8 farklı teorik mekanizma ortaya çıkardık. Sonraki aşamamız bu mekanizmaların yalnızca bir kısmına değil, tümüne karşı tesirli olup karşılık oluşturacak bir tedavi geliştirmekti. Zira günümüzde alzaymır için dinamik bir tedavi yolu olmayıp, reçete edilen ilaçlar illetin bu belirlediğimiz mekanizmalarından farklı ayrı birer olmak üzere yekunda yalnızca üçü üzerinden tesir gösteriyor. Bu nedenle marazın beş temel mekanizması açıkta kalıyor ve bu durum ilaçların aktifliğinin 3-6 aydan daha uzun sürmemesine sebep oluyor. Yani şayet biz bu illete bir tahlil üretmek istiyorsak, bunu tüm mekanizmaları amaç alarak başarabiliriz.”
Genler mercek altına alındı
Bu maksat doğrultusunda, belirledikleri bir seri gen üzerine ağırlaşmaya başladıklarını anlatan Kalender, “Bu genler vücuttaki tüm hücrelerde faal rol oynuyorlar ancak farklı hücrelerde farklı alt tipleri hücre içi farklı yerleşimlere sahip ve bu yüzden her hücrede farklı tesir gösteriyorlar. Çalışmalarımızda, bu gen kümesinin alt tiplerini aktive yahut inhibe ederek belirlediğimiz 8 mekanizma üzerine tesir oluşturabileceğimizi fark ettik.” dedi.
Kalender, sonraki aşamanın işin en çetin kısmını oluşturduğunu, zira bu genler tarafından sentezlenen enzim kümelerini etkileyecek bir usul tasarlanması gerektiğini vurguladı. Çağıl Kalender, şu değerlendirmelerde bulundu:
“Bulduğumuz yeni bileşik ile işte bu enzimleri hem aktive edebilen hem de aktivasyonlarının uzun müddetli tedavi boyunca korunmasını sağlayabiliyoruz. Güncel olarak laboratuvarda bu bileşiğin aktivasyonu sağlayan kısmının dimağ ve alzaymır marazından birinci etkilenen kısımlardan hipokampuste nöronlar ve glia hücreleri üzerine tesirlerini gözlemledik. Sentez laboratuvarımızda ise tasarladığımız bu ilacın etken hususunu kendi imkanlarımız ile saf olarak elde etmeyi başardık ve pilot çalışmamızı gerçekleştirdik. Bundan sonraki aşamalarda hayvan çalışmalarında ve faz çalışmalarında hem araştırma süreci hem de araştırma için gerekli ölçülerde ilaç üretimi için destek opsiyonlarını kıymetlendiriyoruz.”
Yurt dışından davetler aldı
Bu girişimin bir kesimini oluşturan etken hususları test ettikleri ve karşılaştırdıkları çalışmanın 2019’da Ottawa Üniversitesi moleküler biyoloji kısmı tarafından ilgiyle karşılandığını belirten Kalender, şöyle konuştu:
“Kendi üniversitelerinde laboratuvar oluşturmamız ve bu marazın bilişsel yolakları üzerine çalışmak emeliyle davet edildim gelgelelim gidiş maliyetleri konusunda her ne kadar farklı kaynaklardan burs arasam da lisans talebelerinin akademik çalışmalarını destekleyen bir program bulunmadığı için maddi imkansızlıklar nedeniyle staja gidemedim. 2020 yılında ise Stanford Üniversitesi Neurosurgery kısmından yaz tatili dönemime denk gelecek formda ziyaretçi araştırmacı olarak davet aldım, bu sefer hazırlıklı davranıp TÜBİTAK girişim yarışından kazandığım armağanımı ve mektep dışı saatlerde hususî ders vererek kazandığım parayı biriktirmiştim ve yol masraflarını karşılayabilecektim. Bu sefer de yeni tip koronavirüs (Kovid-19) pandemisi nedeniyle akademik programların iptal olması üzerine ziyaretim ileri bir periyoda ertelendi.”
Hasta yakınları motive etti
Çağıl Kalender, yurt dışı stajlarında burs programlarının umumiyetle yüksek lisans talebelerini kapsadığını, kendisi gibi lisans periyodunda derslerine ek olarak araştırmalara yönelen öğrenci sayısı kısıtlı olduğu için bu bahiste bir farkındalık oluşmamasının ıstıraplarını yaşadığını söyledi.
Çalışmasına destek oluşturabilmek maksadıyla katıldığı TÜBİTAK 2242 Lisans Mekteplileri Arası Girişim Yarışı’nda ortam birincisi olarak Teknofest İstanbul kapsamındaki finale katıldığını anlatan Kalender, aldığı “teşvik ödülünü” kâfi görmese de yarış sırasında görüştüğü hasta yakınlarının “sonuç ne olursa olsun lütfen bu işin peşini bırakmayın, biz de sizi takip edeceğiz” halindeki kelamlarının kendisini motive edip cesaretlendirdiğini vurguladı.
“Tek istediğim çalışma ortamı oluşturulması”
Çalışmalarının bundan sonraki seyrine ait değerlendirmelerde bulunan Kalender, “Geldiğimiz nokta, ilacımızın dimağ ve hipokampus hudut hücreleri üzerinde etkinliklerinin gösterildiği, etken unsurların memleketimizde birinci defa sentez tekniklerinin oluşturulduğu ve üretime hazır hale getirildiği kritik nokta. Bundan sonrası için söyleyebileceğim, daha yapılacak çok iş var gelgelelim bende de o işleri yapmak için irade var, tek istediğim uğraşlarımın üniversitem ve mahsusen TÜBİTAK olmak üzere devlet tarafından çalışma ortamının oluşturulması açısından desteklenmesi.” ifadelerini kullandı.
