Türkiye, son dönemlerin en uzun 24 saatlerinden bir tanesini yaşadı. 6 vatandaşımızı kaybettiğimiz olayla ilgili soruşturma devam ederken olayın hemen ardından Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK), sosyal medya platformları üzerinden bant daraltma işlemi uyguladığını açıkladı.
Bant daraltma işleminin nedeninin, patlama sonrasında yayılabilecek asılsız bilgilerin kısıtlanmaya çalışılması olduğu belirtildi. Peki bu uygulama nasıl oluyor da tüm sosyal medyayı bir anda ulaşılamaz hale getiriyor? Şimdi sizlerle, bant genişliğinin ne olduğuna ve nasıl daraltıldığına yakından bakacağız.
Bant genişliği nedir?
İnternet bant genişliği, internete bağlı bir cihazın anlık olarak alıp, gönderdiği veri miktarının ölçüsüdür. Aslında bu terimi bir vananın ucuna bağladığımız hortum gibi düşünebiliriz. Hortumun çapı ne kadar büyükse, içerisinden geçebilecek su miktarı da o kadar fazla olacaktır. İşte buradaki hortum çapı, internet dünyasının bant genişliğidir. Hortumu daralttığımızda akan su miktarı nasıl azalacaksa, bant genişliğinin daraltılması halinde de veri iletimi azalır. Hal böyle olunca da açılmak istenen internet sayfalarında yavaşlama olur. Bant genişliği sıfıra kadar düşürülürse yani hortumda suyun geçebileceği bir boşluk kalmazsa o cihazın internete erişimi olmaz. Bant genişliğinin sıfır olması ile modemin fişinin çekilmesi, internete erişim açısından aslında aynı şeydir.
Bant genişliği, bazı durumlarda tüm internet erişimini kapsamayabilir. İşte dün yaşadığımız da aslında buydu. Sosyal ağlar, haber veya oyun siteleri gibi farklı kategorilerde hizmet veren internet sitelerinin, kullanıcılara ulaştırıldığı kanallar ayrılmıştır. Kanal tabirini büyük bir hortuma bağlanmış olan birden çok küçük hortum olarak düşünebiliriz. Ana hortumdan geçen su miktarı aynı olsa da o hortuma bağlı küçük ‘sosyal medya’ hortumu daraltıldığında doğal olarak sosyal medya platformlarına erişim de zorlaşmış oluyor. Dolayısı ile sosyal medya platformlarına erişim yasaklanmıyor ancak veriler her zaman olduğu gibi gürül gürül değil ‘damla damla’ akıyor. Dün haber siteleri veya oyun platformlarına erişim sorunu yaşanmazken Facebook, Twitter veya Instagram gibi mecralara neredeyse erişilemiyor olması da tam olarak bundan kaynaklıydı. Sosyal ağların veri iletim kapasitesi düşürülmüştü.
Peki bu işlemi kim yapıyor? Vanaları kısan kim?
Türkiye’de internet ile internete dair tüm kontrol, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) tarafından sürdürülmektedir. Ancak kurum, tahmin edebileceğiniz üzere keyfi olarak interneti açıp kapatmıyor. Belirli bir internet sitesinin ya da bir internet sitesi kümesine erişim engeli getirmek veya bant genişliği kısıtlaması uygulamak, savcılardan veya yasalardan gelen talimatlarla gerçekleştiriliyor. Buradaki sürecin nasıl işleyeceğini sağlayan yasa ise eksiksiz metnine buradaki içeriğimizden ulaşabileceğiniz, Ekim 2022’de yürürlüğe giren dezenformasyon yasasıdır. Yasanın 34. maddesi, bant daraltma uygulamasının nasıl yapılacağını tek tek anlatıyor:
Basın Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun 34. maddesinde şu ifadeler yer alıyor:
“(5) Türk Ceza Kanununda yer alan;
a) Çocukların cinsel istismarı (madde 103),
b) Halkı yanıltıcı bilgiyi alenen yayma (madde 217/A),
c) Devletin birliğini ve ülke bütünlüğünü bozmak (madde 302),
ç) Anayasal Düzene ve Bu Düzenin İşleyişine Karşı Suçlar (madde 309, 311, 312, 313, 314, 315,316),
d) Devlet Sırlarına Karşı Suçlar ve Casusluk (madde 328. 329, 330, 331, 333, 334, 335, 336, 337),
suçlarına konu internet içeriklerini oluşturan veya yayan faillere ulaşmak için gerekli olan bilgiler soruşturma aşamasında Cumhuriyet savcısı, kovuşturma aşamasında yargılamanın yürütüldüğü mahkeme tarafından talep edilmesi üzerine ilgili sosyal ağ sağlayıcının Türkiye’deki temsilcisi tarafından adli mercilere verilir. Bu bilgilerin talep eden Cumhuriyet Başsavcılığı veya mahkemeye verilmemesi durumunda, ilgili Cumhuriyet savcısı tarafından, yurt dışı kaynaklı sosyal ağ sağlayıcının internet trafiği bant genişliğinin yüzde doksan oranında daraltılması talebiyle Ankara Sulh Ceza Hakimliğine başvurulabilir. İnternet trafiği bant genişliğinin daraltılması kararı verilmesi halinde, bu karar erişim sağlayıcılara bildirilmek üzere Kuruma gönderilir. Kararın gereği, bildirimden itibaren derhâl ve en geç dört saat içinde erişim sağlayıcıları tarafından yerine getirilir. Sosyal ağ sağlayıcının, bu fıkra kapsamındaki yükümlülüklerini yerine getirmesi halinde yaptırımlar kaldırılır ve Kuruma bildirilir.”
Bu yasa olmasa da bant daraltma uygulaması yapılabilirdi
Basın Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun yeni olduğunu, geçmişte nasıl bir uygulama yapıldığını merak etmiş olabilirsiniz. Hemen açıklayalım: 17 Ağustos 2016 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan 671 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin 25. maddesinde, 5809 sayılı Elektronik Haberleşme Kanununun 60. maddesine şu fıkraların eklenmesine karar verilmişti:
“(9) Anayasanın 22 nci maddesinde sayılan sebeplerden biri veya birkaçına bağlı olarak, gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Başbakanlık, alınması gereken tedbirleri belirler ve uygulanmak üzere Kuruma bildirir. Kurum Başkanı, Başbakanlığın gerekli gördüğü tedbirlere ilişkin kararını derhal işletmecilere, erişim sağlayıcılara, veri merkezlerine ve ilgili içerik ve yer sağlayıcılara bildirir. Bu kararın gereği, derhal ve kararın bildirilmesi anından itibaren en geç iki saat içinde yerine getirilir. Bu karar, yirmidört saat içinde sulh ceza hâkiminin onayına sunulur. Hâkim kararını kırk sekiz saat içinde açıklar, aksi halde karar kendiliğinden kalkar.”
İşte 5809 sayılı kanuna eklenen bu bölüm, Cumhurbaşkanı’na yeni bir yetki verdi. Bu yetki ile BTK, mahkeme kararını beklemeden harekete geçirilebildi. Dün yapılan daraltmanın bu kadar hızlı bir şekilde uygulanabilmesinin nedeni de tam olarak buydu. BTK, gelen talimat sonrası veri akışını kısıtladı ve böylelikle bant genişliği daraltılmış oldu. Biz de bireysel kullanıcılar olarak; sosyal medya platformlarına erişmekte sorunlar yaşadık…
