Toplumsal medya platformları neden bağımlılık yaratıyor?

Toplumsal medya platformları artan kullanıcı sayıları kıymetini giderek artıyor. “Digital 2020” raporu olgularına nazaran, dünya nüfusu 7 milyar 750 milyona ulaşırken mobil telefon kullanıcı sayısı 5 milyar 190 milyona, internet kullanıcı sayısı 4 milyar 540 milyona faal toplumsal medya kullanıcı sayısı ise 3 milyar 800 milyona ulaşmış durumda. 

Rapora nazaran aylık etkin kullanıcı sayılarına bakıldığında Facebook 2 milyar 449 milyon kullanıcı ile başı çekerken onu 2 milyar kullanıcı ile Youtube 1,6 milyar kullanıcı ile WhatsApp, 1,3 milyar kullanıcı ile Facebook Messenger, 1,15 ile WeChat takip ediyor. Instagram’ın 1 milyar kullanıcısı bulunan Instagram 6. sırada bölge alırken, son periyodun en çok tartışılan platformu TikTok 800 milyon kullanıcı ile 7. sırada nokta alıyor. 

AA muhabirine konuşan İstanbul Medipol Üniversitesi Psikoloji Bölümü Dr. Tedrisat Üyesi Hande Gündoğan Akıllı telefonların yaygınlaşmasıyla birlikte de toplumsal medyanın kişiler için giderek vazgeçilmez bir alana sahip olduğu vurguladı. Gündoğan şunları söyledi: 

“İçinde bulunduğumuz pandemi süreci göz önüne alındığında, internet ve toplumsal medya tasarrufunun daha fazla arttığını söyleyebiliriz. Bu artışın en değerli nedenlerinden biri, toplumsal medyanın kişilerin devir ve mekan fark etmeksizin birbirleriyle ilişki içinde olmalarına imkan sağlamasıdır. Bireylerin birbirleriyle temas içinde olması, bireye hem bir kümeye aidiyet hem de inanç duygusu sağlamaktadır. Kişilerin en kıymetli gereksinimlerinden olan irtibatta olma gereksiniminin yanı sıra, bireyler kendilerini dünyadaki en son vukuatlar hakkında toplumsal medya aracılığıyla güncellemekte ve haber sahibi olmaktadırlar. Tekrar bu devirle birlikte hayatımızda taraf edinen çevrimiçi eğitim açısından baktığımızda da toplumsal medya üzerinden bilirkişi insanlardan eğitim almak kolaylaşmış ve şahısların haberlerini geliştirmek ismine ilgi sahalarına nazaran profesyonelleri takip etmesi mümkün olmuştur. Toplumsal medyanın bu bahsedilen özellikleri, pandemi süreci öncesinde de beğenilen olmasının yanı sıra mahsusen bu devirde daha fazla bariz olmuştur.”

“Gelişmeleri kaçırma korkusu toplumsal medya tasarrufunda artışa neden olmaktadır”

İnternet kullanıcıları üzerinde yapılan araştırmaya göre her yaştan insanın en az bir toplumsal medya hesabı bulunduğuna dikkati çeken Gündoğan laflarını şöyle sürdürdü:

“Sosyal medya hayatımıza birinci girdiği vakitlerde bir muhabere aracı olarak kullanılıyorken, artık günümüzde muhabere aracı olmasının yanı sıra bireylerin kendilerini tabir edebilmesinin kıymetli bir aracı haline gelmiştir. Yapılan bir araştırmaya nazaran, 30 yaş ve altında olan toplumsal medya kullanıcıları için gelişmeleri kaçırma korkusu toplumsal medya tasarrufunda artışa neden olmaktadır. Kişinin içinde bulunduğu ortamın dışındaki rastgele bir hadisesi kaçırma korkusu olarak tanımlanan gelişmeleri kaçırma korkusu içinde bireylerin toplumsal medyada çevrimiçi olmadıklarında arkadaşlarının birbirleri ile muhabere halinde olduğu mütalaasını ve gündemden uzak kalıp dışlanmış hissetme hissini ve aidiyet hissinde eksikliği içermektedir.

Hissedilen bu dehşetin yanı sıra, toplumsal medyanın ağır tasarrufu gerilimli ve velev depresif hissetmeye neden olmaktadır. Bireyler kendilerini gayri kullanıcılar ile az ya da çok karşılaştırdıkları devir, zayıflık hislerini ağır bir halde yaşamaktadırlar. Ruhsal manadaki olumsuz tesirlerin yanı sıra, fizikî sıhhat manasında da toplumsal medyanın ağır tasarrufunun olumsuz tesirlerini görmekteyiz. Hareketsizliği teşvik etmesine ek olarak, uyku ve yeme bozukluklarına kadar varabilen bir tesir meydanına sahip olmaktadır.”

Toplumsal medya tasarrufu öncesinde bireylerin görüş ve tasavvurlarını sağlıklı aktarma konusunda şu anda olduğundan daha fazla zorluk yaşadıklarını hatırlatan Gündoğan, “Ancak birebir vakitte, yanında ve devrinde kullanılmadığında bağımlı olma riskini de artıran toplumsal medyanın olumlu tesirlerinin yanı sıra olumsuz tesirleri de olmaktadır. Bu nedenle, toplumsal medya tasarrufunun bağımlılığa dönüşmemesine ve gündelik hayatın çoğunluğunu kaplamıyor olmasına dikkat etmek gerekiyor.” 

“Sosyal medya ‘tek başınalığı’ ortadan kaldırıyor, yalnızlığı değil”

İstanbul Medipol Üniversitesi Kompetan Klinik Psikoloğu Sevilay Sitrava ise kişilerin neden toplumsal medya kullandığına dair soruya verdiği yanıtta toplumsal medyanın birden fazla muhtaçlığı hizmet ettiğini anlattı. Sitrava şunları söyledi:

“Her husus hakkında, çok kısa vakitte, detaylı ya da kabaca haber almak, görsellerine ulaşmak, gerekli bölgelerin muhabere haberlerine ulaşmak, zihinlerde olan soruların yanıtlarını bulabilmek için çok işlevsel bir mecra. Bütün bunların yanında, ismi üstünde ‘sosyal’ medya, kişilerin alışageldiğimiz değil de, farklı bir halde ‘sosyalleşmesi’ için de alan açan bir konum. Hiç tanımadığınız beşerlerle, dünyanın neresinde olursanız olun muhabereye geçme, ortak sahifelerde fikir paylaşma, sohbet etme, arkadaşlıklar edinme ya da kişilerin ilgi meydanları yahut hobileriyle ilgili kümelere dahil olma bahtlarını tanıyor.

Bu imkanlar, kişilerin çok fazla ‘uğraşmadan’, göreceli olarak kısa vakitte çok fazla beşerle etkileşime girmesini sağlıyor. Her ne kadar bir yanı bu türlü işlevsel olsa da, bir yanı da bu yapılan sohbetlerin, paylaşımların, ortak fikir noktalarında buluşmaların ne kadar ‘sahici’ olduğunu sorgulatıyor. En nihayetinde orada paylaşılan yazı lisanı. Konuşma lisanı değil. Donuk olan görseller. Canlı konuşmalar değil. Tüm bunlar da kişilerin gerçekçiliği konusunda soru işaretleri uyandırıyor. Toplumsal medya yalnızlığı alıyor mu sorusuna karşılık olarak, şunu söylemek gerekir; toplumsal medya ‘tek başınalığı’ ortadan kaldırıyor, yalnızlığı değil. Zira toplumsal medya üzerinde kurulan ilgilerin gerçekçiliği üzerine düşünmek gerekir.” 

Toplumsallaşma muhtaçlığının her daim değerli olduğuna dikkati çeken Sitrava, Toplumsallaşmanın paylaşım ortamı oluşturmak, hisleri ve mütalaaları konuşmak, birlikte aktiviteler yapmak, ortak paylaşım sahası oluşturmak manasına geldiğinin söyledi. 

Sitrava, kelamlarına şöyle devam etti:

“Bütün bunları yapabilmek için de sınırlı bir sebepten insan kümelerinin bir araya gelmesine muhtaçlık vardır. Bunun için fizikî gayret gerekir. Ayrıyeten da, gidilecek bir mekan, buluşulacak insan kümeleri, yeni kişiler, hepsinin bir arada olduğu bir mecra. İçinde birçok bilinmezliği ve meçhullüğü barındıran bir durum. Bu belirsizlik hali de, telaş uyandırıcı bir durumdur.

 Sosyal medya ise, kişiler fizikî olarak uğraş sarf etmeden, online toplumsallaşmayı sağlar oldu. Kişilerin hislerini, niyetlerini paylaşmalarını, canlı yayınlarda farklı insan kümelerinin bir araya gelmelerini sağlayan mecra oldu. Hele ki sıhhati tehdit altına alan pandemi devrinde, kişilerin en çok da o belirsizlik hissiyle baş edebilmesi için birlik içinde olmayı sağlayan toplumsal medya, çok güzel ilaç oldu. Bu bir yanıyla, kişilerin dertleriyle baş etmeleri için yardımcıydı, bir yanıyla da pandemi üzere bir gerçeği yok saymak için de kullanıldı. En nihayetinde kişiler evlerindeyken, dünyanın her alanında olan bitenle ilgili fikir sahibi olabiliyordu.”

Toplumsal medyanın pandemi devrindeki yardımcı rolüne de vurgu yapan Sitrava, kelamlarını şöyle sonlandırdı:

“Bilmek demek, belirsizliğin azalması demek. Belirsizliğin azalması demek, derdin azalması demek. Telaşın azalması demek daha denetimli hissetmek demek. Denetimli hissetmek demek de, insanın daha inançta olduğunu hissetmesi demek. Böylece toplumsal medya pandemi periyodunda de bu telaşların azalmasına hizmet etti.

Toplumsal medyanın dertlerin, endişelerin azalmasına hizmet etmesi yalnızca salgın devrine mahsus değil, kişilerin daha kaygılanmadan, korkmadan, zira sahici olmadan, beşerlerle toplumsallaştığı bir mecra. O nedenle, yalnızlığı azaltan bir konum değil, yalnızca kişilerin birbirleriyle bir müddetliğine gerçekçi olmadan da ilgi kurabildikleri bir yan olarak nitelendirmek mümkün. Alışılmış gerçek, yalın, sahici, “makyajsız” ilgi kuran, toplumsal medyayı gaye değil, araç olarak kullanıp kendilerine mahsus hayatlarına sahici, derinlikli alakaları katabilen kişileri münferit tutmak yanlışsız olacaktır.”