Teknoloji devlerinin seçim paradoksuyla imtihanı

Kullanıcıların diledikleri kategoride görüntü yayınlar izlemesi için tasarlanmış YouTube, Twitch, TikTok ve Instagram üzere birçok dijital cümbüş platformu var. Hepsi de kullanıcılara çok güçlü içerik kaynağı sunmakla övünüyor. Aslında övündükleri bu bahis tıpkı vakitte en büyük kaygılarının de temel sebebi. Elbette kullanıcılara “Bizim platformumuzda vakit geçir, burada aradığın her şey var.” demek, rekabette belirleyici ve olmazsa olmaz bildirilerden biri. Lakin çok sayıda alternatifin olduğu bir platformda, kullanıcılar için seçim paradoksu da devreye giriyor ve bu da üstesinden gelinmesi gereken önemli bir sorun.

Mevzuyu daha yeterli anlamanıza yardımcı olmak için size bir soru sorarak devam edeceğim. Daha evvel, ‘herhangi bir şey’ izlemek için YouTube’u açıp dakikalarca, hatta saatlerce karar veremediğiniz, seçim yapamadığınız oldu mu? İşte seçim paradoksuna düşmek tam olarak bu türlü bir şey. Vaktimizi en âlâ formda kıymetlendirmek için en çok keyif alacağımız içeriği arama eğilimindeyiz ve bunu yaparken birden fazla vakit seçenekler ortasında kaybolup gidiyoruz.

Nedir bu seçim paradoksu?

Televizyon hayatımıza girdiğinde tek bir kanal vardı. Gezmeye gidilecek birkaç alışveriş merkezi, kıyafet satın alacak birkaç dükkan, yemek yenebilecek birkaç restoran… Evvelce seçenekler az olduğu için, herkes kendisine sunulanla yetinir ve keyifli olmayı da bilirdi. Günümüz dünyasında durum çok farklı. Her şeyin alternatifi var, sayısız seçenek önümüze serilmiş durumda. Biz de bu seçeneklerin ortasında kaybolup gidiyoruz. “O kadar çok seçenek var ki, hangisini tercih edeceğime bir türlü karar veremiyorum.” niyeti bizi eylemsizliğe götürüyor. Böylelikle seçim hakkına sahip olmak, aslında bizi özgürleştirmekten çok, felç yaratan bir durum haline geliyor ve mutsuz ediyor. Bu üzere durumlarda, seçim yapamama durumu ortaya çıkıyor. William James’in de dediği üzere “Bir seçim yapmanız gerektiğinde, seçmemek de bir seçimdir.” 

Pekala “doğru karar” diye bir şey var mı? 

Seçenek sayısının az olduğu senaryolarda, bütün seçenekleri dikkate alıp kıymetlendirme yapmak ve birbiri ile kıyaslayarak en avantajlı gördüğümüz seçeneği belirlemek nispeten kolaydır. Seçenek sayısı çok fazla olduğunda, tüm seçenekleri kıymetlendirmek ve birebir kıyaslama yapmak mümkün olmaz. Birden fazla sayıda seçenek avantajlıdır, daha uygun alternatifler vardır / olabilir ve bu durumda bir seçim yaptığımızda, başka tarafta “neyi kaçırdığımızı” asla bilemeyiz. En sık satın alınan eserlerde, en çok tercih edilen pazarlama yolları de bu noktada kullanılır. Şimdi kararımızı kesinleştirmeden bile o kararımızdan pişman olur, seçimimizi sorgular ve elde ettiğimizden avantajdan çok kaçırdıklarımıza odaklanırız. 

Karar verme sürecinde belirleyici olan iki tip davranış 

Psikolog tabip Barry Schwartz, ‘Bolluk Paradoksu’ isimli kitabında seçim ve memnunluk ortasındaki kontağa dair bedelli görüşler sunuyor. Schwartz, daha az seçeneğin, daha kolay karar aldırdığına ve daha varlıklı hissettirdiğine dikkat çekiyor. En uygun seçimi yapmak için seçenekler üzerinde haddinden fazla vakit harcamayı da yapılan en büyük yanlış olarak görüyor. Kitapta, karar alma sürecinde iki tip davranış sergilendiği anlatılıyor: Birinci küme “en uygununu isteyenler” (maximizers), ikinci küme ise “yeteri kadarını, asgarî ihtiyaçlarını karşılamakla yetinenler” (satisficers). En güzelini isteyenler, nam-ı öbür mükemmeliyetçiler, artıları ve eksileriyle bütün opsiyonları değerlendirip, ona nazaran en yeterli kararı vermek isterler. Seçenek sayısı çok fazla olduğunda, zihinsel olarak harcanan güç de bir o kadar fazla olur. Bu durumda, kişi hem ruhsal olarak önemli yorulmuş hem de inanılmaz bir vakit kaybetmiş olur. Öbür taraftan yetinenler, muhtaçlıkları karşılandığı noktada kendi standartlarına nazaran kararını verir ve işin içinden çıkarlar. Yetinenlerin, başka kümeden en büyük farkı ise, bu şahısların “acaba daha uygunu olabilir miydi?” diye düşünerek kararı verdikten sonra da zihinsel güçlerini harcamıyor olmaları. 

En yeterli seçimi yapmanın püf noktaları 

Şayet siz kendinizi “en uygununu isteyenler” kümesi içerisinde gördüyseniz; vakit kaybetmemek, yaptığınız seçimlere güvenmek ve suçluluk duymamak için yapabilecekleriniz var. Birinci önceliğiniz, vakti ve gücünüzü en tesirli biçimde kullanabilmek için seçenekleri sonlu tutmak olmalı. Standartlarını çok yüksek tutmamak, daha doğrusu beklentilerinizi çok yüksek tutmamak sonradan hayal kırıklığı yaşama riskini düşüreceğinden burada dikkat edilmesi gereken bir bahis. Kıymetli gördüğünüz makul sayıda seçeneğe odaklanıp başkalarını büsbütün gözden çıkarmanız gerekiyor. Seçenekleri elemek, seçenek fazlalığının yarattığı korku ve gerilimi azaltacağından, işiniz kolaylaşacaktır. Sonrasında sonlandırılmış seçenekler ortasından objektif değerlendirmenizi yaparak “mevcut durumdaki en âlâ seçeneği” belirleyebilirsiniz. Son olarak kararınıza sadık kalmanız ve “diğer seçenekleri” aklınızdan çıkartmanız gerekiyor. Tabip Schwartz da bu tekniğin en güzel sistem olduğunu söylüyor.

Netflix, seçim paradoksuyla gayrette öncü oldu

Netflix’in bu kapsamda birtakım araştırmaları mevcut. Araştırma sonuçlarına nazaran kullanıcılar, 60 yahut 90 saniye içinde ilgisini çeken bir içerik bulamazsa öteki platformlara yöneliyor. Bu sebeple şirketin nokta atışlar yapan, kullanıcı davranışlarını öğrenen bir algoritma geliştirmek için çok önemli paralar harcadığını da biliyoruz. Platformun günümüzdeki açılış ekranı da bildiğiniz üzere kullanıcıya özel tekliflere odaklanmış durumda. (İçeriğin kapak görseline kadar.) Öte yandan, Nielsen’in de geçtiğimiz yıl yaptığı bir araştırma da kelam konusu araştırmayı destekleyen bilgiler sunuyor. Mesela bu araştırmada, bu üzere yayın hizmetleri veren dijital platformlarda ve toplumsal medya mecralarında, sıradan bir kullanıcının izleyecek bir şey bulmak için en az 7 dakika harcadığı bilgisi var. (Seçim paradoksunu alt etmek üzere geliştirilen sistemlere ve düzenlemelere karşın.)

TikTok algoritması seçim paradoksunu alt etmede rakipsiz

TikTok’a gelince; onlar bu sorunu iki kolay yoldan (tasarlaması harikulâde sıkıntı olsa da) çözüyor. Kolay dediğime bakmayın, görünüşe nazaran öteki hiçbir uygulamanın rekabet edemeyeceği bir şahsileştirme algoritması kullanıyor TikTok. Tüm görüntüler tek bir beslemeden akışa sunuluyor. TikTok, uygulamayı açtıktan sonra rastgele bir yere gitmenizi gerektirmeden, yalnızca ekranı üst kaydırarak sonsuz içeriğe ulaşmanızı sağlıyor. Çok süratli bir halde, neyle ilgilendiğinizi anlıyor ve bu cins görüntülerden daha fazlasını izlemek dışında rastgele bir etkileşim gerektirmeden ilgilenebileceğiniz tüm içerikleri önünüze çıkarıyor. Bu da seçim paradoksunu büsbütün ortadan kaldırıyor. Kullanıcıların izleyecek bir şey aramasına yahut daha sonra ne izleyeceği konusunda endişelenmesine gerek kalmıyor. Her şey sonsuza kadar ilgi bahisleri ve beğeniler doğrultusunda akıp gidebilecek bir dünyayı kurmak üzerine tasarlanmış. Kullanımı hiçbir uğraş yahut bilgi gerektirmeyen, ferdî ilgi alanlarına bağlı olarak daima gelişen, hiper amaçlı görüntüleri tek bir sayfada gösteren bir algoritma…Nereden baksak kusursuz! (Bunu TikTok mecrasına sempati duymayan biri olarak söylüyorum. Ne demişler, yiğidi öldür hakkını yeme.)

Instagram da Reels ile deniyor ama…

Öncelikle, ziyadesiyle katıldığım bir kelamı alıntılayarak başlamak istiyorum. Amazon ve Hulu’da eski bir eser sorumlusu olan Eugene Wei, geçtiğimiz günlerde Instagram hakkında şöyle bir yorum yaptı: “Instagram biraz baş karıştırıcı olmaya başladı. Kendi kümesine yayılmış içeriklerin, biçimlerin ve fonksiyonların bir Frankenstein’ı olma yolunda ilerliyor…” Bunu okuduğumda derin bir nefes aldım ve bir oh çektim; nihayet benimle tıpkı fikirde olan bir uzmana denk gelmiştim. Hakikaten de anlamakta zahmet çekiyorum; bir platform kendini geliştirmek uğruna denetimi kaybetmeyi nasıl göze alabilir? Bence Instagram’ın yaptığı tam olarak bu türlü bir şey. Evvel Kıssaları uygulamanın temel tecrübe merkezine yerleştirdiler ve başarılı da oldular lakin yakın vakitte karşımıza Reels çıkageldi. TikTok’un seçim paradoksunu ortadan kaldıran sistemini test edecekleri yeni bir emcra olarak. Evet, Instagram Reels da eğlenceli bir içerik oluşturma alanı olabilir, lakin uygulamayı açtıktan sonra ortaya çıkmadıktan sonra, yalnızca feed’imde ve öykülerimde gezinmek yerine direkt onu Reels’ı arar mıyım? Hiç sanmıyorum… Zati birinci müşahedelerim de bu istikamette; Reels paylaşımlarının büyük çoğunluğunda hala TikTok logosu görüyoruz. Bir markanın, kendi yayın alanlarında, en büyük rakiplerinden birinin reklamının yapılmasına boyun eğmesi ne acı… Bakalım bu Frankestein’ın sonu ne olacak, nitekim çok merak ediyorum.

Şinasi Furkan AVCI
twitter.com/snsfrknvc