Okyanus alarm veriyor: Bu türlü devam ederse kabus kapıda

Mikroskobik boyuttaki planktonlardan balinalara kadar çeşitli deniz canlılarına ve su kuşlarına mesken sahipliği yapan lakin daha evvel hiç olmadığı kadar büyük tehdit altında olan okyanusları muhafazaya yönelik adım atılmazsa, 2050’de, yerkürenin sularındaki plastik atıkların ölçüsü balıkları geçebilir. 

Okyanusların günlük omurdaki rolüne dikkati çekmek, okyanusu korumak ve deniz kaynaklarını sürdürülebilir formda kullanmanın ehemmiyetini vurgulamak maksadıyla 8 Haziran Yerküre Okyanus Günü’nün bu yılki teması “Sürdürülebilir Okyanus için Yenilik” olarak belirlendi.

Birleşmiş Milletler (BM), 8 Haziran’ı, 2009 itibarıyla “Dünya Okyanuslar Günü” ilan etti. Lakin birçok memleket, bu şahsi günü, Rio de Janeiro’da 1992’de düzenlenen BM Muhit ve Kalkınma Konferansı’ndan bu yana kutluyor.

Üç milyar insan, geçinmek için denizlerdeki biyolojik çeşitliliğe bağımlı

Dörtte üçü sularla kaplı olan ve uzaydan bakıldığında mavi görünen yerkürenin, “Mavi Gezegen” diye isimlendirilmesine ilham olan okyanus ve denizlerin korunması, tabiattaki ömür döngüsünün devamı ve sürdürülebilir kalkınma için hayati değer arz ediyor.

Ama iklim değişikliği, plastik ve petrol kirliliği ile haddinden fazla avlanma üzere nedenler yüzünden yerkürenin yüzde 71’ini kaplayan okyanuslar, her geçen gün tükenişe sürükleniyor.

Bu nedenle Birleşmiş Milletler (BM) 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Global Maksatlarından biri de okyanusların, denizlerin, deniz kaynaklarının korunması ve sürdürülebilir tasarrufu ile sürdürülebilir kalkınmayı amaçlayan, “suda yaşam” hususu olarak kayda geçti.

Sahip oldukları sıcaklık, kimya, akıntılar ve ömür nedeniyle okyanusların, yerküreyi kişiler için yaşanabilir kılan global sistemlere hayat verdiğine dikkati çeken BM Kalkınma Programı (UNDP), insanoğlunun bu yaşamsal kaynağı yönetme biçiminin, hem insanlık hem de iklim değişikliği tesirlerini dengelemek için vazgeçilmez olduğunun altını çiziyor.

UNDP’ye nazaran, üç milyarı aşkın insan, geçimini sağlamak için deniz ve kıyılardaki biyolojik çeşitliliğe bağımlı. Gelgelelim yerküredeki balık stokunun yüzde 30’u, çok kullanıldığı için sürdürülebilir eser vereceği seviyenin altında.

Biyolojik Çeşitlilik ve Ekosistem Hizmetleri Bahisli Hükümetler Arası Bilim-Politika Platformunun (IPBES) geçen yılki raporuna nazaran, amfibi çeşitlerin yüzde 40’ından ziyadesi, resif oluşturan mercanların yaklaşık yüzde 33’ü ve tüm deniz memelilerinin üçte birinden ziyadesi da tehdit altında.

Yerküre Doğayı Muhafaza Vakfı (WWF) ve Londra Zooloji Derneğinin birlikte hazırladığı “Yaşayan Gezegen Raporu”nun 2018 yılındaki tespitlerine nazaran ise son 50 yılda, deniz tiplerinin popülasyonlarında yüzde 36 azalma olurken, en çokça kayıp yüzde 81 ile sulak meydanlarda kaydedildi.

Plastik kirliliği, okyanusları tehdit eden etkenlerin başında geliyor

Kişilerin ürettiği karbondioksidin yaklaşık yüzde 30’unu emen okyanuslarda, sanayi devriminin başlangıcından bu yana, okyanus asitlenmesinde yüzde 26 artış kaydedildi. Büyük kısmı karada yerleşik kaynaklardan gelen deniz kirliliğinin ise telaş verici seviyelere ulaştığını vurgulayan UNDP’ye nazaran, okyanusların her kilometrekaresinde ortalama 13 bin kesim plastik atık bulunuyor.

Yerküre Ekonomik Forumu’nun datalarına nazaran de her yıl ortalama 8 milyon ton plastik, okyanus sularına karışıyor.

Bu durumun devam etmesi halinde, 2025’e kadar her 3 ton balığa karşılık 1 ton plastik olacağı, 2050 yılında ise deniz ve okyanuslardaki plastik ölçüsünün, deniz canlılarını geçeceği öngörülüyor.

Yunuslar, balinalar ve su kuşları, tabiatta yok olması onlarca yıl alan plastik modüllerini yiyecek sanıp tüketiyor. Plastik kirliliği, çöpleri besin zanneden deniz canlılarının boğulmasına ya da plastik kesimlere takılarak mevti beklemesine yol açıyor.

Deniz ve okyanuslardaki kirlilik, kıyı ya da deniz trafiğinin ağır olduğu noktaların ötesinde, insan erişiminin olmadığı mekanlara de ulaştı. Örneğin geçen yıl mayıs ayında, Yerkürenin en derin noktası kabul edilen, Pasifik Okyanusu’nun batısındaki Mariana Çukuru’na dalan Amerikalı deniz altı kaşifi, okyanusların en uzak ve ıssız noktasında dahi, deniz tabanında plastik atık ve şeker ambalajları bulundu.

Plastik atıkların, derinliği 10 bin 911 kilometre ile 11 bin 30 kilometre arasında ölçülen Mariana Çukuru’na akıntılarla ulaştığı iddia ediliyor.