Teknolojik gelişmeler aracılığıyla finansal piyasaların daha da sanallaşması, beraberinde dijital ve kripto para piyasalarına hareketlilik getirirken bu süreç yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgınıyla daha ileri bir noktaya taşındı. Piyasalarda tahminen de on yıllar alacak tipten bir değişim, salgının tesiriyle yaklaşık bir yıl içinde gerçekleşti. Örneğin İsviçre Merkez Bankası kısa bir müddet evvel “blockchain” (blok zincir) teknolojisine sahip elektronik kronu piyasa sürdü. Bahama Merkez Bankası da birebir uygulamayı bu yılın Ekim ayında gerçekleştirdi. Dünyanın en önde gelen ekonomilerden Çin’in Merkez Bankası’nın finansal piyasalara süreceği dijital para ünitesi hazırlıklarına devam ettiği biliniyor; 2035 yılına kadar bu sürecin tamamlanacağına yönelik planlar kamuoyuna yansımaya başladı.
Bu gelişmeler yeni bir global finans sisteminin ayak seslerine benziyor. Bu değişime değerli bir katkı da kripto paraların ve bunların en tanınanı Bitcoin’in, piyasa oyuncuları tarafından süratle artan ve yaygınlaşan bir biçimde talep görmesiyle oluştu. Özelikle son vakitlerde Amerika ve İngiltere merkezli birçok yatırım şirketi, milyonlarca dolarlık yatırımlarını kripto paralar lehine kullandıklarını açıkladı. Bunun yanında Meksika’nın en büyük medya kuruluşlarının sahibi olan milyarder Ricardo Salinas Pliego Twitter’dan yaptığı paylaşımda, likit varlıklarının yüzde 10’unu Bitcoin’e yatırdığını duyurdu.
Bitcoin merkezli bu hareketli piyasa, kripto para piyasalarına birtakım çekincelerle yaklaşan birtakım ekonomist ve kuruluşların görüşlerinin müspet tarafa evrilmesine de neden oldu. Örneğin sürecin başında kripto para piyasalarına tereddütle bakan dünyaca ünlü ekonomist Nouriel Roubini, Yahoo Finans muhabirlerine verdiği röportajda, evvelce “kötü para” olarak isimlendirdiği Bitcoin’i artık “kısmi yatırım” aracı olarak gördüğünü söz etti. Dünya genelinde yaşanan bu dönüşümü, Milletlerarası Ödemeler Bankası (BIS) tarafından gerçekleştirilen bir anket de açık bir biçimde ortaya koydu. Ankete nazaran, dünya genelinde merkez bankalarının dijital para sistemlerine ilgisi bir evvelki yıla nazaran yüzde 10 artmış durumda. Bu noktada dikkati çeken bir başka öge da bu bankaların birçoğunun gelişmekte olan ülkelerin merkez bankası olması. Gelişmekte olan ülkeler, genç nüfusa sahip olmalarının sağladığı yeniliklere adaptasyon suratı, devletin yeni teknolojik gelişmelerde daha öncü rol oynaması ve kültürel nedenler üzere birtakım avantajları kullanarak paranın dijitalleşmesi ve akışkanlığının artması konusunda ipi göğüslüyor.
Dijital para sistemlerindeki bu gelişmelerde, önde gelen birtakım Avrupa ülkeleri ve ABD ise daha yavaş ilerliyor. Özelikle Avrupa’da online ödeme sistemleri konusunda itici özel teşebbüs gücü olmaması, dijital para konusundaki ilerlemenin önündeki en büyük manisi oluşturuyor. Başka yandan, klâsik finans araçlarına bağlılığıyla bilinen ABD’de ise Facebook’un üzerinde çalıştığı “Libra” isimli yeni kripto para ünitesi ve PayPal başta olmak üzere kimi şirketlerin ödemelerde Bitcoin’i kabul etmeye başlaması, Batı merkezli daha fazla bankanın dijital paraya geçiş sürecindeki niyetlerini gözden geçirmelerine yol açtı. Bu bahisteki en son örneklerden biri Kanada Merkez Bankası Lider Yardımcısı Timothy Lane’in kısa bir müddet evvel düzenlediği basın toplantısında, Kovid-19 nedeniyle hızlanan online aktivitelere, düşünülenden daha süratli bir halde dijital para ve yeni eserlerle karşılık verilmesi gerektiğini söylemesi oldu.
Riskler ve fırsatlar
Günümüzde teknoloji ve finansal altyapıların hızla gelişmesiyle birlikte, para transferlerinde kullanılan EFT ve SWIFT üzere klasik tekniklerin yavaş ve yüksek maliyetli kaldığı görülüyor. Nakitsiz bir dünya (bilhassa merkez bankaları tarafından sağlanan güvenirliği yüksek dijital paralarla birlikte) çok daha az sayıda hırsızlık olayı, daha ucuz finansal hizmetler, banka ve öbür zarurî bağımlılıklar olmaksızın cep telefonuna sahip herkesin bankacılık hizmetlerine sahip olması ve yapılan süreçlerin takip edilebilirliğinden kaynaklanan bütçe denetim avantajları üzere birçok fırsatı beraberinde getiriyor. Ayrıyeten ferdi yararlarının yanı sıra, kamunun da finansal süreçlerini daha süratli gerçekleştirebilme imkânına kavuşmasının ve coin’lerden elde edilen gelirin vergiye tabi tutulmasının da kamunun ve devletlerin faydasına olabileceği vurgulanıyor.
Avantajlarına karşın dijital paraların dezavantajları da yok değil. Bunlardan en kıymetlisi yazılımlarının güvenliği konusu. Geçtiğimiz yıllarda basına da yansıyan pek çok bilgi ihlali haberi göz önüne alındığında, data güvenliği sorunu değerli bir sorun olarak önümüzde duruyor. Finansal teknoloji uzmanları (birçok yeni fikrin dayandığı) yeni kripto grafik sistemlerin tüm vaatlerine rağmen, yeni bir sistemin olmazsa olmazları olan şeffaflık, sürdürebilirlik ve güvenilirlik açısından yetkinleşmesinin 5-10 yıl daha sürebileceği konusunda ihtarda bulunuyor. Başka taraftan devletler ya da bağımsız denetleme kuruluşlarının denetim ya da nezaretinde olmayan kripto paraların yasadışı faaliyetlerde kullanılmaya açık oluşu da çok kıymetli ve tehlike arz eden bir bahis olmayı sürdürüyor.
Milletlerarası Para Fonu (IMF) tarafından Ekim ayında yayımlanan bir raporda, gerekli yasal düzenlemelerden mahrum Merkez Bankası Dijital Para Sistemleri’nin (CBDC) yasa dışı finansmanın önünü açacağından ve mahallî makamların sermaye akışlarını denetim etmesini zorlaştıracağından kaygı ediliyor. Rapor ayrıyeten, kâfi güvenlik ehemmiyetleri olmaksızın dijital paraların ortaya çıkmasının merkez bankalarının aktifliğini zayıflatabileceğini ortaya koyuyor. Can alıcı ihtar ise para siyasetlerinde yaşanacak bir zaafın para ünitelerini istikrarsızlığa sürükleyeceği konusunda.
Kovid-19 aşısının bulunması ve kitlesel aşılamalara başlanmasıyla, dünyada ekonomik hususlar üzerindeki ağırlaşma arttı. Hem salgının yarattığı derin ekonomik tesirlerin giderilmesi hem de salgın sonrası oluşmaya başlayan yeni finansal fırsatlara hazırlanan dünya iktisadının tarafları için dijital ve kripto paralar, risklerden korunmak açısından önemli bir imkân olarak görülüyor. Bu noktada merkez bankalarının kendi dijital paralarını çıkarması hem değişen teknolojiye ayak uydurma hem de muhtemel risklere karşı tüketicileri korumak gayesiyle düzenleyici otoritelerin kontrolünde olması açısından yararlı olacaktır.
