Devir geçtikçe, koronavirüsün çok sayıda nörolojik sorunu da tetikleyebileceği giderek netleşiyor.
Illeti görece hafif ya da orta şiddette geçirenler, devam eden bilişsel tesirlerinden bahsediyor. Hafıza ve konsantrasyon sıkıntıları ve yorgunluk üzere.
Gelgelelim, bu manada tasalar illeti ağır geçirenler üzerinde ağırlaşıyor.
Paul Mylrea’yla konuşurken, her ikisi de koronavirüs enfeksiyonu nedeniyle ortaya çıkan iki büyük felç geçirdiğini hayal etmek sıkıntı.
Cambridge Üniversitesi Muhabere Yöneticisi olan 64 yaşındaki Mylrea, çok hoş konuşuyor ve sağ tarafında devam eden zayıflığa rağmen, vücudunda rastgele bir sorun yok.
Londra’daki Ulusal Nöroloji ve Nöroşirurji Hastanesi’ndeki (NHNN) hekimlerin şimdiye dek gördüğü en kayda bedel iyileşmelerden birini gösterdi.
Birinci felcini, University College Hastanesi’nde ağır bakımda yatarken geçirdi. Akciğerlerinde ve bacaklarında ölümcül sonuçlar yaratabilecek kan pıhtılarına rastlandı ve bu nedenle güçlü kan inceltici ilaçlar verildi.
Birkaç gün sonra, 2. ve daha büyük bir felç geçirince NHNN’ye sevk edildi.
‘Yüzünde boş bir söz vardı’
Nöroloji mütehassısı Dr Arvind Chandratheva, ambulans geldiğinde hastaneden çıkmak üzereydi.
“Paul’un yüzünde boş bir tabir vardı” diyor.
“Sadece bir tarafı görebiliyordu ve telefonunu nasıl kullanacağını bilemiyor yahut şifresini hatırlayamıyordu. Evvel kan incelticilerin dimağda bir kanamaya yol açtığını düşündüm, lakin gördüğümüz çok garip ve farklıydı.”
Paul, pıhtılaşma nedeniyle bir öbür felç geçirmiş ve dimağın yaşamsal sahalarına kan akışı kesilmişti.
Testler, kanda pıhtılaşma nispetini gösteren ve D-dimer olarak bilinen ölçümün çok yüksek olduğunu gösterdi.
Sıradanda 300’den az olması gereken ve felç geçirenlerde 1000’e kadar çıkabilen ölçüm, Paul Mylrea’da 80 binin üzerindeydi.
Dr. Chandratheva “Daha evvel hiç bu seviyede pıhtılaşma görmemiştim, vücudun verdiği reaksiyonda bir şey kanının dayanılmaz raddede yapışkan hale gelmesine neden olmuştu” diyor.
Yüksek seviyede pıhtılaşma
Kısıtlama tedbirleri sırasında, hastanelere acil gelen felç vakalarında düşüş oldu. Fakat NHNN’deki nörologlar, iki hafta içinde büyük felçler geçiren altı Covid hastasını tedavi etti.
Bu hastalarda, yüksek tansiyon ve diyabet üzere bildik risk faktörleri de yoktu. Bütün vakalarda çok yüksek seviyelerde pıhtılaşma vardı.
Felçleri kısmen tetikleyen, bağışıklık sisteminin vücutta ve dimağda enflemasyona yol açan ölçüsüz reaksiyonuydu.
Felç o kadar büyüktü ki hekimler yaşayamayacağını ya da büyük orantıda engelli kalacağını düşünüyordu.
Paul “İkinci felcimden sonra, eşim ve kızlarım yolun sonuna geldiğimi, beni asla göremeyeceklerini düşündüler. Tabipler, beklemek dışında yapacak bir şey olmadığını söyledi. Sonra, bir formda hayatta kaldım ve giderek güçlenmeye başladım” diyor.
Birinci cüret veren işaretlerden biri, altı lisan konuşan Paul’un lisanlara karşı yeteneğiydi. Hemşirelerden biriyle konuşmak için, İngilizce’den Portekizce’ye geçiyordu.
Dr. Chandratheva, “Birkaç lisanı yetişkinliğinde öğrenmişti ve bu dimağda felçten etkilenmeyen farklı kontaklar kurmuş olabilir” diyor.
Paul eskisi kadar süratli okuyamadığını, bazen unutkanlaştığını söylüyor, ama dimağın hasar gören meydanlarına bakıldığında bu hiç de şaşırtıcı değil.
Fizikî uygunlaşması de etkileyici oldu. Hekimler bunu daha evvel de fizikî durumunun çok yeterli olmasına bağılyor.
Paul “Günde bir saat bisiklet sürer, haftada birkaç sefer spor salonuna sarfiyat ve nehirde yüzerdim. Bisiklet ve dalış günlerim bitti lakin yüzmeye geri dönmeyi umuyorum” diyor.
125 hastada dimağ meseleleri
Lancet Psikiyatri mecmuasında yayımlanan bir çalışmada, İngiltere’de hastanede yatan 125 ağır koronavirüs hastasında dimağ meseleleri tespit edildi.
Yaklaşık yarısı pıhtılaşma yüzünden felç geçirirken,diğerlerinde dimağda enflamasyon, psikoz ya da bunama gibisi semptomlar görüldü.
Araştırmayı yapan ekipten Liverpool Üniversitesi Profesörü Tom Solomon “Virüsün yalnızca akciğerlerde değil, dimağda de sorun yarattığı şu an açık. Bu kısmen beyefendisine oksijen gitmemesinden. Lakin kanda pıhtılaşma, bağışıklık sisteminin yansısı üzere öbür faktörler de var üzere görünüyor. Başkaca virüsün kendisinin de dimağı enfekte edip etmediğini sorgulamalıyız” dedi.
Kanada’da nöroloji eksperi Prof. Adrian Owen, koronavirüsün bilişsel kabiliyetleri nasıl etkilediği üzerine internet üzerinden global bir çalışma başlattı.
Owen, “Yoğun bakımdan sağ çıkanların bilişsel sıkıntılar yaşadığını biliyoruz. Binaenaleyh, Covid-19 hastaları çoğaldıkça, ağır bakımdan konuta çıkmanın bu kişiler için tedavinin sonu olmadığı artık giderek daha net görülüyor. Bu yalnızca toparlanmalarının başlangıcı” diyor.
1918’deki grip salgınıyla mümkün benzerlikler
NHNN’den nöroloji bilirkişisi Dr. Michael Zandi de “Koronavirüslerin yol açtığı SARS ve MERS’in kimi nörolojik marazlarla bağlantılı olduğu biliniyordu. Gelgelelim daha evvel hiç bu türlü bir şey görmemiştik” diye konuşuyor.
“Kıyas yapabileceğimiz en yakın şey 1918’deki grip salgını. O devir, 10-20 yıl sonrasında çok fazla dimağ marazı ve meselesinin ortaya çıktığı görülmüştü.”
Bir numara Dünya Savaşı’nın sonuna akıllıca, yaklaşık bir milyon kişinin yakalandığı encephalitis lethargica (uyku hastalığı) isimli gizemli bir nörolojik rahatsızlık ortaya çıkmıştı.
Buna neyin yol açtığı ve tetikleyenin grip mi, yoksa enfeksiyon sonrası ortaya çıkan bir bağışıklık sistemi illeti olup olmadığı konusunda çok az şey biliniyor.
Uyku marazı dışında, kimi hastalarda hayatları boyunca etkileyen ve Parkinson illetine benzeyen hareket meseleleri da ortaya çıkmıştı.
Covid-19 ve 1918’deki İspanyol gribi salgınları arasında kıyaslamalar yaparken dikkatli olunmalı. Lakin bu kadar çok sayıda Covid hastası nörolojik semptomlar sergilerken, dimağ üzerindeki uzun vadeli tesirlerine bakmak değerli olacak.
