Türkiye’nin, yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgını boyunca endüstride ve teknolojide gösterdikleri yetkinliklerle pek çok devletin önüne geçtiğini lisana getiren Varank, “Güçlü bir sanayi altyapısına ve gelişmiş bir Ar-Ge ekosistemine sahibiz. Üretim temellerimiz çok sağlam. Değişikliklere süratle adapte olarak üretim kabiliyetlerimizi hakikat biçimde yönlendirdik. Sıhhat sanayisine ulusal güvenlik siyaseti olarak bakıyoruz.” diye konuştu.
Varank, salgının Türkiye’ye gelmeden evvel tedbirler alındığına işaret ederek, bilim ve teknoloji temelli bir yaklaşımı odaklarına alıp yol haritasını ortak akılla oluşturduklarını belirtti.
Türkiye’nin Ar-Ge ve yenilik birikimlerini, Ulusal Teknoloji Hamlesi vizyonuyla tek bir gayeye kilitlediğini anlatan Varank, şöyle konuştu:
“TÜBİTAK MAM Gen Mühendisliği ve Biyoteknoloji Enstitüsü uyumunda Kovid-19 Alt Platformu’nu kurduk. Bilim kişilerimiz, virüse karşı aşı ve ilaç tahlilleri geliştirebilmek için çalışıyor. Verdiğimiz uğraşın tüm tarafları ulusal seferberlik ruhuyla çaba gösteriyor. Sıhhat çalışanları bu savaşın görünen kahramanları. 7/24 laboratuvarlarından ayrılmayan, tüm olasılıkları hesaplayan, denemekten vazgeçmeyen araştırmacılarsa, bu savaşın görünmeyen kahramanları.”
Varank, Kovid-19 Türkiye Platformu’nun çalışmalarından gurur duyduklarını belirterek, bu çalışmaların hem ulusal hem de memleketler arası görünürlüğü olduğunu kaydetti.
“Bazı virüs proteinleri yerli olarak üretiliyor”
Varank, aşı ve ilaç çalışmaları konusunda Türkiye’nin geldiği noktayı da kıymetlendirerek, “Türkiye, takip eden izleyen bir devlet değil, güçlü ekosisteminin sunduğu avantajla başlattığı aşı ve ilaç geliştirme hamlesiyle takip edilen bir memleket.” tabirini kullandı.
Kovid-19 Türkiye Platformu’nun çalışmalarına da değinen Varank, ilaç geliştirme girişimleri kapsamında, moleküler modelleme ve tasarım, yerli sentetik ilaç sentez ve üretimi, düzgünleşmiş hasta plazması ile rekombinant antikor girişimlerinin muvaffakiyetle devam ettiğini söyledi.
Girişimlerin birinci 2 ayında gayrı hastalıklarda kullanılan yahut klinik çalışmaları sürdürülen binlerce ilaç molekülünün tarandığını anlatan Varank, bu kapsamda virüsü durdurma potansiyeline sahip ilaç moleküllerinin de belirlendiğini bildirdi.
Varank, daha sonra bunlar için doğrulayıcı laboratuvar çalışmalarına geçildiğini belirterek, şöyle devam etti:
“Daha evvel ithal ettiğimiz 2 farklı ilacın etken unsurlarının yerli üretimi için metotlar geliştirildi. Hidroksiklorokin molekülü yüzde 87 verimlilikle TÜBİTAK MAM Kimyasal Teknoloji Enstitüsünce muvaffakiyetle sentezlendi. Favi-piravir molekülünün laboratuvar seviyesinde yerli sentezi muvaffakiyetle gerçekleştirildi. Bu ay içinde favi-piravirin endüstriyel seviyede yerli sentezi ve üretimi başarılmış olacak. Kovid-19 tedavisi için, virüs durdurucu rekombinant antikorlar ve immün plazma eserleri de geliştiriyoruz. Rekombinat antikor girişimlerinde, laboratuvar ve hayvan deneyleri muvaffakiyetle devam ediyor. Yapılan çalışmalarla, ithal edilen kimi virüs proteinleri yerli olarak üretiliyor. Bunların ticarileştirilmesi de mümkün.”
Güzelleşen hastalardan, yüksek antikor seviyelerine sahip immün plazma üretilerek, tedavide kullanıldığını vurgulayan Varank, bu mevzuyla ilgili başarılı bir kamu-sanayi iş birliğine imza atacaklarını söz etti.
“TÜBİTAK MAM ile bir start-up firması arasında yapılacak ittifakla, virüse karşı tedavide kullanılacak yüksek saflıkta antikor içeren bir eser üretilecek” diyen Varank, su yosunlarından elde edilen griffithsin proteininin, anti-viral özellikte olduğunun tespit edildiğini bildirdi.
Bununla ilgili ilaç geliştirme çalışmalarının sürdüğünü belirten Varank, sentetik DNA ilacı girişimiyle hastalarda ve sıhhat çalışanı üzere yüksek risk öbeklerinde kısa periyodik kollayıcı tesir oluşturmayı amaçladıklarını anlattı.
Bakan Varank, Türkiye’nin aşı geliştirme girişimlerinde de yerküreyle yarıştığını vurgulayarak, yerkürede çalışılan tüm aşı metotlarına ek olarak, daha özgün ve yenilikçi sistemleri de içeren aşı girişimlerinin olduğunun altını çizdi.
“2 bin teneffüs cihazı yurt dışına gönderildi”
Yurt dışındaki girişimlerden eksik kalınmadığını, bu yerde Türkiye’nin ziyadesi olduğunu belirten Varank, şunları kaydetti:
“İnaktif aşı yani hastalık yapamayacak hale getirilmiş virüsle aşı geliştiriyoruz. Ekibimiz virüsü çoğaltıyor ve inaktive ediyor. Antijen üretimi ve saflaştırma çalışmaları sürdürülüyor. Bu meydandaki aşı çalışmalarımız, yerkürede birinci kere kullanılan özgün adjuvant teknolojisi ihtiva ediyor. DNA aşısında, virüs antijenlerini kodlayan DNA molekülleriyle aşı adayları geliştiriyoruz. Kovid-19 antijenlerini içeren zararsız virüslerin kullanıldığı viral aşıda çalışmalar sürüyor. Virüs gibisi parçacıklara dayalı aşıda, Kovid-19 proteinlerini taşıyan sentetik yapılarla çalışıyoruz. Şu an aktiflik testleri yapılıyor. RNA temelli aşı girişiminin dizaynları yapılıyor. Bahsettiğim aşı girişimlerinin 3’ünde hayvan deneyleri başladı ve süratle devam ediyor. Bu deneylerde, aşının farelerde antikor üretme yeteneği test ediliyor. İzleyen süreçlerde, hayvan deneylerinde ‘karşı koyma testleri’ ve kişide yapılacak Faz-1 klinik çalışmalara geçilecek.”
Varank, Kovid-19 platformundaki kazanımların desteklenmesi için üzerlerine düşeni yapacaklarını aktararak, aşı ve ilaç geliştirme girişimlerinin klinik çalışmalarının da Türkiye Sıhhat Enstitüleri Başkanlığınca destekleneceğini vurguladı.
Geliştirilecek aşı adaylarını üretebilecek altyapıya da sahip olunduğunun altını çizen Varank, ortaya konulan tahlillerle Kovid-19 ile savaş eden memleketlere yardımcı olacaklarını belirtti.
Varank, aşı ve ilaç girişimleriyle de insanlığa umut olmak istediklerini vurgulayarak, “Brezilya’ya 1500’den çokça ağır bakım teneffüs cihazının teslimatı yapıldı. Böylelikle yaklaşık 2 bin cihazı yurt dışına göndermiş olduk.” dedi.
Tanı kitlerinin geliştirilmesi meydanında Türkiye’de kabiliyetli firmalar olduğunu aktaran Varank, laflarını şöyle tamamladı:
“Afrika’da kullanılan AIDS testlerini, Yerküre Sıhhat Örgütüyle iş birliğiyle bir Türk firması üretiyor. TÜBİTAK üzerinden desteklediğimiz yenilikçi bir tanı kiti girişimimiz var. Kovid-19’un kuluçka devrinde, hastalık belirtileri ortaya çıkmadan evvel bu kitle 30 dakikada sonuç alınması hedefleniyor. Burada nano-teknoloji tabanlı bir usul kullanılıyor. Bir prototip geliştirildi. Virüse benzeri zararsız parçacıklarla sistemin çalıştığı tespit edildi. Prototipte kimi ayarlamalar ve iyileştirmeler yapılacak. Bu ay içinde prototip TÜBİTAK MAM’a taşınacak ve Kovid-19 numuneleri üzerinde denenecek. Yerkürede bu cephede bir girişim yok. Bu üzere girişimlerle, tanıdaki gücümüzü, öncülüğe taşıyacağız. Türkiye’yi aşı ve ilaçta yalnızca pazar olarak görenler hiç umutlanmasın. Aşı ve ilaç çalışmalarının yanı sıra salgına karşı sıhhat teknolojilerinde, tıbbi cihaz ve kimya yerlerinde ulusal tahlillerin üretilmesi için çalışmaya devam edeceğiz.”
