Çarpma tehlikesi nedeniyle yeryüzüne tehdit oluşturan asteroidler, bilim kişilerine Dünya’nın ve Güneş Sistemi’nin oluşumu ve yapısına ait sağladıkları haberlerle, insanlığa uzayın gizemlerine dair yeni ufuklar açma potansiyeli taşıyor.
Dünya’ya yönelik asteroid tehlikesine farkındalığı artırmak ve asteroidlere dair ilmî ilgiyi canlı tutmak emeliyle her yıl 30 Haziran’da etkinliklerle kutlanan “Dünya Asteroid Günü”, 2020’de asteroidlere karşı gezegen savunması geliştirmeye yönelik çalışmaların yanı sıra asteroidleri araştırma girişimlerine odaklanıyor.
Uzaya savrulmuş “serseri mayınlar”
Asteroidler, gezegenlerin ve uyduların oluşumundan artakalan gereçlerin onlardan küçük gelgelelim meteorlar üzere küçük gök taşlarından büyük öbekler halinde birleşmesiyle oluşan gök cisimleri olarak tanımlanıyor.
Güneş Sistemi’ndeki asteroidlerin büyük kısmı, Jüpiter ile Mars arasında nokta alan Asteroid Kuşağı’nda bulunuyor. Lakin bunlardan kimileri yörüngeden ayrılarak Güneş Sistemi’nin iç kısımlarına savrulabiliyor velev Dünya yörüngesine kadar girebiliyor.
Bilim kişileri, geçmişte dinozorların neslinin tükenmesine yol açan vukuatta olduğu üzere Dünya üzerinde canlı hayatına ve doğal etrafa büyük zararlar verebilecek çarpışma muhtemelliğine karşı Dünya’ya yakın asteroidlerin yakından izlenmesi ve anlaşılmasının ehemmiyetine dikkati çekiyor.
Asteroidlerle nasıl başa çıkılır?
İngiliz gökbilimci Edmund Halley, Aralık 1694’te Kraliyet Bilim Cemiyetini acil içtimaya çağırmıştı. İçeriğinin kamuoyuna aktarılmaması kararlaştırılan saklı içtimada, Halley, asteroidlerin Dünya’ya çarpabileceğine dair varsayımlarını birinci sefer cemiyet üyeleriyle paylaşmıştı.
Kuyruklu yıldızların güzergahlarını inceleyen Halley, bunlardan kimilerinin Dünya yörüngesiyle kesiştiğini, bunun çarpışmaları muhtemel hale getirdiğini fark etmişti.
Halley, İncil ve Tevrat’ta bahsi geçen doğal felaketlerin geçmişte Dünya’ya çarpan asteroidlerden kaynaklanmış olabileceğini düşünüyordu.
Sibirya vakası
20. yüzyıl başında yaşanan bir asteroid vakası, küçük çaplı bir asteroidin dahi Dünya’ya çarpması halinde ne üzere zararlara yol açabileceğini ortaya koydu.
30 Haziran 1908’de Çarlık Rusyası’nda Sibirya yerine düşen küçük bir asteroid, büyük bir kentin yüz ölçümüne eşit ölçüde ormanlık ortamı yok etti.
Yenisey eyaletindeki Stony Tuguska Nehri yakınına düşen asteroidin, atmosferdeki sürtünme nedeniyle yanarak parçalanması ve alev toplarına dönüşen kayaçların etrafa saçılmasıyla çıkan yangınlarda, Şark Sibirya taygasındaki 2 bin kilometrelik ormanlık alan yok oldu.
Bu hadise, 30 Haziran tarihinin, gök taşı tehdidine karşı farkındalık yaratmayı amaçlayan “Dünya Asteroid Günü” olarak kabul edilmesine ilham verdi.
Gök taşı tehdidine karşı farkındalık
Dünya Asteroid Günü’nün kutlanması fikri, birinci defa 2014’te Alman sinema yapımcısı Gregory Richters tarafından ortaya atıldı.
“51 Kuzey Enlemi” isimli kurmaca sinemasında dünyaya çarpan bir gök taşının yarattığı global felaketi anlatan Richters, İngiliz müzik kümesi Queen’in gitaristi olarak da tanınan astrofizikçi Brian May ile bu bahiste öncülük yaptı.
Apollo 9 misyonunda vazife alan ABD’li Astronot Rusty Schweickart ve “bilimi ve teknolojiyi kullanarak gezegenin geleceğini müdafaayı amaçlayan” B612 sivil topluluk örgütünün kurucusu Danica Remy’inin de desteğiyle yılda bir günün, bu husustaki bilgilendirici etkinliklere kutlanılmasına karar verildi.
Bu kişisel gün, yeryüzüne yönelik asteroid tehlikesine karşı serinkanlı bir farkındalık yaratmanın yanı sıra asteroidlere yönelik ilmî ilgiyi canlı tutmayı amaçlıyor.
Bu yıl, Dünya Asteroid Günü kapsamında yapılacak etkinlikler, asteroidlere karşı gezegen savunması geliştirmeye yönelik çalışmaların yanı sıra asteroidleri araştırmaya yönelik uzay hizmetlerine de odaklanacak.
Asteroidlere nasıl müdahale etmeli: DART ve Hera vazifeleri
Dünya’ya yaklaşan bir uzay kayasına karşı korunmak, gök taşlarının hareketlerini titizlikle izlemeyi ve gerektiğinde müdahale ederek yönlendirmeyi gerektiriyor.
ABD Havacılık ve Uzay Ajansının (NASA), “Asteroid İkilisi Yine Yönlendirme Testi” (DART) ismi verilen uzay vazifesi kapsamında, uzay aracıyla bir asteroide çarparak onun cihetini ölçülebilir biçimde değiştirmeyi amaçlıyor.
Temmuz 2021’de uzaya fırlatılması planlanan aracın, Dünya ile Mars arasındaki ikiz Didymos asteroidlerinden birine çarpması planlanıyor.
DART uzay aracı, asteroidlerden daha küçük olan ve 170 metre çapındaki Didymos b’ye çarptırılarak yörüngesinden saptırmaya çalışacak.
Çarpışmayı fotoğraflamak üzere İtalyan Uzay Ajansınca (ISA) geliştirilen, “LICIACube” isimli bir hafif küp uydu, DART uzay aracına eşlik edecek.
Öte yandan Avrupa Uzay Ajansı (ESA), “Hera” ismini verdiği araştırma vazifesi kapsamında 2024’te Juventas ve APEX küp uydularını Didymos b asteroidine göndererek tesir değerlendirmesi yapacak.
Didymos asteroidleri Dünya’ya en yakın gök taşları olarak biliniyor.
Gök taşlarının 100 yıldan evvel Dünya’ya yaklaşması beklenmese de test, gezegen savunması emeliyle asteroidlerin yanlarının değiştirilmesi fikrini pratiğe dökmesi açısından yararlı olacak.
Asteroidlerden neler öğrenilebilir: Hayabusa 2 ve OSIRIS-REx hizmetleri
Öte yandan gezegenlerin ve gayrı gök cisimlerinin oluşumuna dair kıymetli ipuçları barındıran asteroidler bilimin de ilgi yerine giriyor.
Japonya, “Hayabusa 2” uzay aracıyla “Ryugu” asteroidinden, ABD ise “OSIRIS-REx” uzay aracıyla “Bennu” asteroidinden kaya örnekleri toplamayı amaçlayan uzay vazifeleri yürütüyor.
Hayabusa 2’nin Ryugu asteroidinden topladığı örnekleri bu yıl içinde Dünya’ya yollaması beklenirken, OSIRIS-REx’in ağustosta Bennu asteroidine inmesi ve 2023’te topladığı örneklerle Dünya’ya dönmesi hedefleniyor.
Asteroid Kuşağı’ndaki Apollo kümesi asteroidleri arasında taraf alan Ryugu ve Bennu, bilim kişilerine Güneş Sistemi’nin ve Dünya’nın oluşumuna ufuk açacak yeni haberler sunabilir.
Asteroid Kuşağı’ndan ayrılarak Güneş’e yakın bir yörüngeye yerleşen, akabinde bir merkezkaç savrulmayla tekrar Asteroid Kuşağı’na gelerek Dünya’ya yakın bir yörüngeye yerleşen Ryugu’nun yolculuğu, asteroidlerin devinimine dair ipuçları barındırıyor.
Güneş Sistemi’nin erken oluşum evresinde formlandığı anlaşılan Bennu ise yüzeyinde bol ölçüde su ve karbon molekülerinin izlerini taşıyor.
Canlı hayatının ortaya çıkmasına elverişli bileşenlere işaret eden izler, bilim kişilerine Dünya üzere gezegenin nasıl oluştuğuna dair yeni haberler sağlayabilir.
