1 milyona yakın hayvan ve bitki tipi yok olma riski taşıyor

Doğal ömür örgüsü insan kaynaklı tehditlerle karşı zıdda olan yerkürede, 1 milyona yakın hayvan ve bitki çeşidi yok olma riski taşırken, yerküre bir yandan da, etraf kirliliği ve iklim değişikliği ile orman yangınları, çekirge istilaları ve salgın marazlarla sınanıyor.

Ömrün devamını sağlamak için kişilerin tabiatın bir kesimi olduğunu, doğal varlıkları ve ömür zincirini müdafaanın hayati değer taşıdığını vurgulamak emeliyle, 5 Haziran Yerküre Muhit Günü’nün bu yılki teması “biyolojik çeşitlilik” olarak belirlendi.

Global çapta yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgınıyla savaşın en sıcak başlık olduğu bu devirde, artan etraf kirliliğinin insan hayatına ve doğal yaşama tesiri de, Yerküre Muhit Günü vesilesiyle bir kere daha gündeme geldi.

Birinci muhit içtiması “Stockholm Konferansı”

Birleşmiş Milletler (BM), muhitin korunması, etrafla ilgili meselelere memleketler arası topluluğun dikkatinin çekilmesi ve muhit siyaseti ile hukukunun geliştirilmesi üzere çalışmalarını BM Etraf Programı (UNEP) aracılığıyla yürütüyor.

Etraf sıkıntılarının birinci sefer global çapta ele alındığı 1972’de Stockholm’de yapılan BM İnsan Etrafı Konferansı sırasında UNEP’in kurulması kararlaştırıldı. Konferansın yapıldığı 5 Haziran, “Dünya Etraf Günü” ilan edildi.

Yerküre başkanlarının birinci kere etrafla koordinasyonlu ekonomik girişimlerini tartıştığı konferansta, yerkürenin ekolojik bakımdan hassas idaresi noktasında birçok unsur belirlendi.

Türkiye dahil 113 devletin katıldığı konferans, birebir devirde etraf sıkıntılarının politik bir olgu haline gelmesinin de önünü açtı.

Ama muhit konusundaki bu birinci global konferansın akabinde, ekonomik kalkınma siyasetlerinde etraf meseleleri çok az bölge alırken, etrafın tahribatına devam edildi. Örneğin, Yerküre Sıhhat Örgütünün (WHO) donelerine nazaran halihazırda, her 10 insandan 9’u yüksek seviyede kirletici içeren hava soluyor ve hava kirliliği her yıl yerküre çapında yaklaşık yedi milyon kişisi öldürüyor.

Yerküre Etraf Günü 2020: Biyolojik çeşitlilik korunmalı

Yerküre Etraf Günü’nün bu yılki teması, yerkürenin biyolojik kıymetlerinden her gün biraz daha mahrum kaldığına dikkati çekmek için “biyolojik çeşitlilik” olarak belirlendi.

Biyolojik çeşitlilik, 8 milyon bitki ve hayvan çeşidini, onları barındıran ekosistemleri ve bunlar arasındaki genetik çeşitliliği içeriyor. Sürdürülebilir yerküre için doğal hayat çeşitliliğinin korunması, büyük kıymet arz ediyor.

Fakat, Biyolojik Çeşitlilik ve Ekosistem Hizmetleri Bahisli Hükümetler Arası Bilim-Politika Platformunun (IPBES) geçen yılki raporuna nazaran, iklim değişikliği, tüketici tercihleri, kentleşme, demografi, ziraî kirlilik ve haddinden fazla hasat üzere ögeler, tabiatta biyolojik çeşitliliği olumsuz etkileyerek yaklaşık 1 milyon canlı cinsini yok olma tehlikesiyle baş başa bıraktı.

BM olgularına nazaran, bilinen her dört tipten biri, gelecek 10 yıl içinde gezegenden silinme tehlikesiyle karşı zıdda.

Biyolojik çeşitliliğin azalmasının şimdiki tesirlerinden biri: Kovid-19 salgını

Kişilerin, her modülün kıymetli bir rol oynadığı ve birbirine bağlı olduğu bir hayat ağı içinde bulunduğu göz önüne alındığında BM, bu ömür ağındaki bileşenlerden birinin değiştirilmesinin yahut ortadan kaldırılmasının, tüm sistemi etkileyeceğine ve bunun olumlu ya da olumsuz sonuçlar doğuracağına dikkati çekiyor.

BM’ye nazaran, insan kaynaklı nedenlerle biyolojik çeşitlilik azaldı ve vahşi ömür popülasyonu daha evvel gibisi görülmedik nispette değişti. Son 50 yılda insan nüfusunun ikiye katlanmasıyla, global iktisat neredeyse dört katına çıktı, global ticaret ise yaklaşık on kat arttı.

Yerküre Sıhhat Örgütü (WHO), 2050 yılına kadar, mevcut tüketim ve üretim kalıplarının birebir kalması ve artan nüfusun 9,6 milyara ulaşması durumunda, ömür ve tüketim alışkanlıklarının sürdürülmesi için üç gezegene gereksinim olacağını açıkladı.

Kişilerin tabiattan her yıl talep ettiklerinin bugün 1 Yerküre ile değil, ama 1,6 Yerküre ile karşılanabileceğini vurgulayan BM’ye nazaran de, birçok çeşit daha evvel hiç olmadığı kadar yok olma riskiyle karşı zıdda.

Brezilya, ABD ve Avustralya’daki orman yangınları, Şark Afrika’daki çekirge istilaları ve insanoğlunu global boyutta tehdit eden Kovid-19 salgınına dikkati çeken BM’ye nazaran, bu yeni gelişmeler, kişilerin ve içinde bulundukları hayat ağlarının karşılıklı bağımlı olduğunun bir göstergesi.

Buna nazaran, Kovid-19’un çıkışıyla, biyolojik çeşitlilik yok edildiğinde insan hayatını destekleyen sistemin de yok edildiği bir sefer daha görüldü. Zira bir ekosistem ne kadar biyolojik çeşitlilik gösterirse, bir patojenin süratle yayılması yahut baskın olması o kadar çetin oluyor. Biyolojik çeşitlilik kaybı, patojenlerin hayvanlar ve kişiler arasında geçmesi için fırsat sağlıyor.

Kovid-19 üzere marazların hayvanlar ve kişiler arasında bulaşmasının, ekosistem bütünlüğünü tehdit ettiğine dikkati çeken UNEP de, biyolojik çeşitliliği korumak, vahşi hayvanların yasa dışı ticaretine son vermek, kimyasalların ve atıkların tabiata zarar vermeden işlendiğinden emin olmak ve ekonomik kalkınma planlarını doğayı, çevreyi ve iklimi öncelikli tutarak ele almak gerektiğinin altını çiziyor.

Kovid-19’un global ısınmaya tesiri

Yerküre Meteoroloji Örgütünün raporuna nazaran, 1850’den beri yerküre her 10 sene evvelkinden daha sıcak hale geliyor ve 2010-2019 tarihteki en sıcak 10 yıl oldu.

Karbondioksit salımı hedeflenen ölçüde düşürülmezse 2100 yılına kadar global sıcaklık 4 aşama artabilecek.

Breakthrough Enstitüsünün raporuna nazaran, yerküre iktisadını durma noktasına getiren Kovid-19 salgını nedeniyle karbondioksit salınımının, 2020’de yüzde 5 yahut 8 ile tarihteki en büyük düşüşü bekleniyor.

Lakin 2020’de kısılan her bir ton karbondioksit salınımının yerküre iktisadına 1750 dolara mal olması, iktisadın etkilenmesiyle, global ısınmaya karşı tek sürdürülebilir seçenek olan, muhit dostu yenilenebilir kuvvet yatırımlarının da azalabileceği mealine geliyor.

Koronavirüs salgınının muhite tesirlerine ait gözlem ve çalışmalar sürerken, bir yandan yerküre çapında uygulanan, kentlere araç giriş-çıkışlarının kapatılması, sokağa çıkma yasakları, uçuşların durdurulması üzere tedbirlerin hava kirliliği derdine kimi olumlu yansımalarının olacağı not ediliyor, gayrı yandan ise bu süreçte kişilerin kullandığı maske ve eldiven üzere tıbbi gereçlerin etrafa atılmasıyla giderek artan plastik kirliliği kaygı veriyor.